بیماری ام اس(MS) چیست؟ علایم، علت، تشخیص و درمان

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری سیستم عصبی مرکزی است، که در تکانه‌های عصبی مغز، نخاع و اعصاب بینایی اختلال ایجاد می‌کند. واژه "اسکلروز" یک کلمه یونانی است به معنای زخم. این زخم‌ها یا ضایعات در سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهند و بسته به‌جایی که رخ می‌دهد، علائم و نشانه‌های متفاوتی  ایجاد می‌کنند. در حال حاضر هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای درمان این بیماری وجود ندارد. بااین‌حال راه‌کارهایی وجود دارد که به کمک آن می‌توان نشانه و علائم بیماری را کنترل نموده و پیشرفت آن را کند نمود، مانند درمان‌های طب فیزیکی و توان‌بخشی.

چه عواملی باعث ایجاد بیماری ام‌اس می‌شود؟

علت ایجاد ام‌اس هنوز ناشناخته است. هر دو عامل ژنتیک و محیط در بروز این بیماری تأثیرگذار هستند. اما چگونگی تعامل آن‌ها در طول چندین سال برای ایجاد التهاب هنوز روشن نیست. ام‌اس  یک بیماری خود ایمن محسوب می‌شود. در بیماری‌های خود ایمن، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به بافت‌های بدن حمله می‌کند، در بیماری ام‌اس سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین حمله کرده و باعث تخریب آن‌ها می‌شود. غلاف میلین بافتی است که اکسون‌های سلول‌های عصبی را می‌پوشاند و از آن‌ها محافظ می‌نماید.

عوامل خطرزا

ام‌اس در موارد زیر شایع‌تر است:

• بزرگ‌سالان جوان - علائم معمولاً بین سنین 20 تا 50 سالگی ظاهر می‌شوند، اوج ان در اوایل دهه 30 سالگی گزارش شده است. تشخیص قبل از 15 سالگی معمول نیست و شروع ان در افراد بالای 50 سال نیز شایع نیست.
• زنان - زنان تقریباً سه برابر مردان تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند.
• نژاد قفقازی – ام‌اس در نژاد قفقازی (افرادی که اصل و نسب آن‌ها به شمال اروپا برمی‌گردد) شایع‌تر از نژادهای دیگر است.
• زندگی در آب‌وهوای سردسیر - به‌طورکلی هر چه از خط استوا فاصله می‌گیرم، شیوع بیماری ام‌اس افزایش می‌یابد.
• ابتلای بستگان نزدیک (ژنتیک) - کسانی که یکی از بستگان نزدیکشان مبتلابه ام‌اس می‌باشند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. مبتلا بودن بستگان درجه‌یک (مادر، پدر، خواهر و برادر) می‌تواند خطر ابتلای به ام‌اس را تا 30 درصد افزایش دهد. ام‌اس یک بیماری واگیردار یا عفونی تلقی نمی‌شود. این بیماری از طریق تماس نزدیک با افراد مبتلا منتقل نمی‌گردد.

علائم

علائم بیماری ‌ام‌اس متنوع و غیرقابل‌پیش‌بینی می‌باشد، بسته به این‌که کدام بخش از سیستم عصبی مرکزی تحت تأثیر قرارگرفته باشد و میزان علائم متفاوت است.

علائم می‌تواند ترکیبی از 5 اختلال شایع زیر باشد:

• اختلال در کنترل حرکت‌های بدن : اسپاسم (گرفتگی) عضلانی و مشکلات مربوط به ضعف، هماهنگی، تعادل و عملکرد دست‌وپاها.
• خستگی : ازجمله حساسیت‌های حرارتی.
• سایر علائم عصبی : ازجمله سرگیجه، سوزن سوزن شدن (گزگز دست‌وپا)، نورالژی و اختلالات بینایی.
• اختلال در حرکات روده و مثانه : ازجمله بی‌اختیاری ادرار و یبوست.
• علائم مربوط به اعصاب و روان : ازجمله از دست دادن حافظه، افسردگی و مشکلات شناختی.

انواع ام‌اس

ام‌اس تمایل دارد به یکی از چهار شکل بالینی زیر خود را نشان دهد، که هرکدام ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشند:

عودکننده - فروکش‌کننده (RRMS)

در نوع عودکننده - فروکش‌کننده (RRMS) بیمار طی دوره‌ای به‌صورت ناقص و یا کامل بهبود می‌یابد. این نوع از ام‌اس رایج‌ترین شکل این بیماری است. هفتاد تا هفتادوپنج درصد از افراد مبتلابه ام‌اس در ابتدا بیماری‌شان به‌صورت دوره عودکننده - فروکش‌کننده آغاز می‌شود.

پیش‌رونده ثانویه (SPMS)

شروع بیماری به‌صورت عودکننده - فروکش‌کننده است ولی در مرحله بعد به‌طور پیوسته بیماری پیشرفت می‌کند. ممکن است در ادامه بیماری حملات و بهبودی جزئی ادامه داشته باشد.

پیش‌رونده اولیه (PPMS)

در این حالت بیماری از ابتدا به‌صورت پیش‌رونده ظاهر می‌شود. این نوع از بیماری ‌ام‌اس، پیش‌رونده اولیه (PPMS) نامیده می‌شود. به‌طورکلی علائم بهبود نمی‌یابند.  در پانزده درصد از افراد مبتلابه ام‌اس حالت (PPMS) تشخیص داده می‌شود. معمولاً این حالت پس از دوره‌ای از ناتوانی پیش‌رونده و عدم وجود حملات حاد، تشخیص داده می‌شود.

پیش‌رونده –عودکننده (PRMS)

در این حالت بیماری به‌صورت پیش‌رونده ظاهر می‌شود و هم‌زمان حملات حاد نیز ظاهر می‌گردد. این نوع از ام‌اس، پیش‌رونده – عودکننده (PRMS) نام دارد و کاملاً نادر است. حدود 6 الی 10 درصد از افراد مبتلابه ام‌اس به این شکل از بیماری مبتلا می‌گردند.

تشخیص

هیچ نشانه، یافته فیزیکی و یا تست آزمایشگاهی که بتواند به‌خودی‌خود، بیماری ام‌اس را مشخص سازد، وجود ندارد. پزشکان از چند استراتژی مختلف استفاده کرده تا ام‌اس را در بیماران تشخیص دهند، همچنین آن‌ها باید وجود سایر علل احتمالی را در ارتباط با علائم بیمار بررسی نمایند. این استراتژی‌ها شامل مواردی همچون: بررسی دقیق سابقه پزشکی بیمار، معاینه عصبی و آزمایش‌های مختلف می‌شود، ازجمله تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، تست‌های پتانسیل تحریکی (EP)، آنالیز مایع نخاعی و آزمایش خون.

درمان بیماری ام‌اس

داروها

برخی از درمان‌های دارویی در دسترس عبارت‌اند از:

• داروهای ایمنوتراپی که دفعات و شدت حمله سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند، این بدان معنی است که غلاف میلین کمتر در معرض آسیب‌دیدگی قرار می‌گیرد.
• متیل پردنیزولون که به شکل قرص یا تزریق استفاده می‌شود؛ یک داروی استروئیدی است که برای کنترل شدت حملات بیماری ‌ام‌اس مورد استفاده قرار می‌گیرد، این دارو می‌تواند التهاب موضعی را کاهش دهد.
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، مانند متوتروکسات و یا میتوکسانترون. این داروها گاهی اوقات استفاده می‌شوند، به‌خصوص برای افراد مبتلابه ام‌اس پیش‌رونده.

برنامه‌های توان‌بخشی برای ام‌اس

برنامه‌های توان‌بخشی اغلب به ارتقاء کنترل و قدرت عضلانی، بینایی، تعادل، احساس و تفکر بیمار کمک می‌نمایند. آن‌ها می‌توانند شامل درمان‌هایی همچون: فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و بازآموزی شناختی گردند.

فیزیوتراپی

در فیزیوتراپی با استفاده از تمرینات ورزشی به بیمار کمک می‌شود که تا آنجایی که ممکن است به‌صورت مستقل قادر به فعالیت‌های خود باشد. متخصصین ما به شما کمک خواهند نمود تا مناسب‌ترین تمرینات بر اساس شرایط شما انتخاب گردد.

مگنت درمانی و درمان الکترومغناطیسی

میدان‌های مغناطیسی با شدت کم و میدان‌های الکترومغناطیسی می‌توانند برخی از علائم ام‌اس را بهبود بخشند، ازجمله: خستگی، مشکلات شناختی، اختلالات مربوط به کنترل مثانه، درد، اختلال در راه رفتن و به‌خصوص اسپاسم‌های عضلانی.

تحریک الکتریکی عملکردی (FES)

تحریک الکتریکی عملکردی (FES) یک شیوه درمانی است که در ان بارهای الکتریکی خفیفی به پا انتقال داده می‌شود، این امر می‌تواند تحرک اندام را در افرادی که در اثر آسیب‌دیدگی مغز و نخاع دچار مشکل شده‌اند، بهبود بخشد. در بیماری ‌ام‌اس اغلب در افرادی که دچار افتادگی پا گشته‌اند، از این شیوه درمانی استفاده می‌شود.

ماساژ درمانی

بسیاری از افراد مبتلابه مولتیپل اسکلروزیس (MS) برای پیشگیری یا تسکین علائم زیر می‌توانند از ماساژ درمانی بهره ببرند:

• اسپاسم (گرفتگی) عضلانی
• درد
• گردش خون ضعیف
• زخم‌های فشاری

نوروفیدبک یا بازخورد زیستی

 بازتوانی به کمک نوروفیدبک یک شیوه درمانی مؤثر است که می‌تواند در افراد مبتلابه بیماری ام‌اس، بخصوص کسانی که از یبوست و یا بی‌اختیاری مدفوع رنج می‌برند، مفید باشد. این روش در بیماران مبتلابه ناتوانی‌های محدود و یا نوع بیماری غیر پیش‌رونده ام‌اس، مؤثرتر است.

کاردرمانی

در این روش درمانی به بیمار آموزش داده می‌شود چگونه  به‌صورت مستقل تا آنجایی که ممکن است فعالیت‌های خود را انجام دهد. در این روش بیمار می‌تواند کار با تجهیزات یا ابزارهای کمکی را آموزش ببینید تا کیفیت زندگی روزمره‌اش ارتقاء یابد.

گفتاردرمانی

بیماری ام‌اس می‌تواند اعصاب مربوط به صحبت کردن و یا بلع را تحت تأثیر قرار دهد. از طریق گفتاردرمانی شما قادر خواهید بود:

• مکث‌های طولانی یا لکنت زبان خود را کاهش دهید.
• صدای تودماغی که می‌تواند در اثر آرام شدن عضلات صورت رخ دهد را کاهش دهید.
• بهبود الگو و یا ریتم‌های گفتاری و همچنین بهبود تلفظ کلمات.
• یادگیری راه‌های دیگر صحبت کردن، مانند کارت‌های حروف الفبا، تلفن همراه و یا ضبط‌صوت.
• شما همچنین آموزش می‌بیند، چه مواد غذایی برای شما مناسب‌تر است بخصوص اگر بلع برخی از غذاها برای شما سخت باشد.

بازآموزی شناختی

توانایی "شناختی" مغز واژه‌ای است که به توانایی مغز در خصوص انجام کارهایی مانند یادآوری، حل مشکلات و تصمیم‌گیری اشاره می‌کند. این موارد ممکن است در بیماری ام‌اس دشوارتر گردند. در درمان شناختی به مغز کمک می‌شود تا بتواند راه‌هایی را برای انجام این وظایف پیدا کند.