بیرون‌زدگی دیسک کمر چگونه رخ می‌دهد و درمان آن چیست؟

بیرون‌زدگی دیسک کمر زمانی رخ می‌دهد که ماده ی ژله-مانند درون دیسک‌های بین مهره‌ای در ستون فقرات به بیرون تراوش کند. این حالت درست مانند بیرون ‌زدن ماده‌ی درونِ دونات است، وقتی که دونات را بین انگشتان خود فشار می‌دهید. در صورتی که ماده‌ی بیرون‌زده از درون دیسک به شاخه‌های عصبی موجود در اطراف دیسک فشار وارد کند، شما دچار درد کمر، درد پا، احساس گزگز و سوزن‌سوزن شدن در پاها و یا بی‌حسی و خواب‌رفتن پاها می‌شوید. اولین قدم در بهبود این وضعیت، استراحت کردن، مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب، تزریق در ستون فقرات و فیزیوتراپی است. اغلب بیماران با انجام این درمان‌ها، ظرف شش هفته به فعالیت‌های معمول و روزمره خود بازمی گردند. اگر بعد از گذشت شش هفته و انجام این درمانها، علائم بیمار بهبود پیدا نکند، ممکن است نیاز به انجام جراحی باشد.

بیرون‌زدگی دیسک کمر ممکن است برای هرکسی در هر سنی رخ دهد اما اغلب در بین افرادی شایع است که یا مسن هستند و یا برای مدت زمان طولانی فعالیت کاری یا ورزشی شدید دارند. بسیار مهم است که شما با علل و علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر و همچنین گزینه‌های درمانی موجود آشنا باشید تا بتوانید از بروز بیرون‌زدگی دیسک کمر پیشگیری کنید و یا حداقل در صورت بروز آن، بتوانید از بدتر شدن شرایط جلوگیری کنید.

برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد بیرون‌زدگی دیسک کمر و رزرو وقت مشاوره با کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی قصر در اصفهان به شماره 03132330382 و 03132367465 تماس حاصل فرمایید.

فتق یا بیرون‌زدگی دیسک چیست؟

ستون فقرات شما از تعدادی مهره تشکیل شده است که بین هر دو مهره، یک دیسک وجود دارد. این دیسک، مانند یک بالشتک فشار‌های وارد شده را جذب می‌کند و مانع آسیب دیدن استخوان‌ها و بافت‌های نرم ستون فقرات می‌شود.

دیسک‌های بین مهره ای همچنین، حرکت دادن ستون فقرات را تسهیل می‌کنند. این دیسک‌ها دارای یک سطح خارجی محکم و ماده ای نرم و ژله مانند در هسته‌ی مرکزی خود هستند. حرکت کردن و جا‌به‌جا شدن دیسک از جای طبیعی خود باعث می‌شود که این ماده‌ی نرم (در درون دیسک) به سمت بیرون دیسک حرکت کرده و باعث بیرون‌زدگی و تورم در یک طرف دیسک شود. در صورت بروز فشار بیشتر ممکن است، محلی از جداره‌ی دیسک که ضعیف‌تر است، پاره شود و ماده ی درون دیسک به بیرون تراوش کند. بیرون‌زدگی دیسک موجب می‌شود که به شاخه‌های عصبی که در اطراف ستون فقرات قرار دارند فشار وارد شود و در نتیجه علائم بروز کنند. با گذشت زمان در صورتی که این وضعیت درمان نشود، بدتر شده و در نتیجه علائم بیمار نیز روز به روز شدت پیدا می‌کنند.

علل و عوامل خطر برای بیرون‌زدن دیسک کمر

فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که میزان مایع ژل مانند درون دیسک کاهش پیدا می‌کند. وجود ژل کمتر در درون دیسک موجب می‌شود که دیسک بیشتر تحت فشار قرار بگیرد و از یک طرف دچار برآمدگی شود که به آن فتق گفته می‌شود. ماده ی ژله‌ای درون دیسک به طور طبیعی با بالا رفتن سن دچار فرسایش می‌شود و فتق دیسک معمولا نتیجه روند طبیعی فرسایش بدن و پیری است؛ اما در موراد خاصی نیز بروز آسیب دیدگی بر اثر حوادثی مانند تصادفات رانندگی میتواند موجب بروز بیرون‌زدگی دیسک کمر شود. بروز آسیب همچنین می‌تواند باعث شود دیسکی که دچار فتق و برآمدگی شده است پاره شود و مایع درون آن به بیرون تراوش کند (بیرون‌زدگی دیسک کمر). علل و عوامل احتمالی برای بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

• احتمال بروز بیرون‌زدگی دیسک کمر در افرادی که سبک زندگی بی‌تحرکی دارند و همچنین افراد سیگاری بیشتر است.
• وارد شدن فشار‌های مکرر و مداوم به کمر بر اثر آسیب یا انجام فعالیت‌های شدید می‌تواند روند فرسایش و تخریب دیسک در طول سالها، بسیار سرعت دهد.
• ضعیف بودن عضلات کمر نیز باعث تسریع روند فرسایش دیسک کشده و ممکن است در نهایت موجب بیرون‌زدگی ناگهانی دیسک شود.
• هرچند فتق دیسک اغلب به مرور زمان ایجاد می‌شود اما بروز یک حادثه مانند تصادف می‌تواند موجب فتق دیسک شود.
• قرارگیری بدن در وضعیتی ناصحیح در حین خواب، نشستن، ایستادن یا هنگام انجام حرکات ورزشی (یا شغلی) می‌تواند زمینه‌ساز فتق دیسک در آینده باشد.
• داشتن اضافه وزن
• انجام ورزش‌هایی با فشار فیزیکی و برخورد‌های شدید
• دوندگانی که از کفش با کفی مناسب استفاده نمی‌کنند نیز مکن است دچار فتق دیسک شوند.
• انجام فعالیت‌هایی که فشار مضاغف به ستون فقرات وارد می‌کند نیز می‌تواند موجب تضعیف دیسک‌ها شود.

علائم

اگر دیسک فقط دچار برآمدگی یا همان فتق شده باشد، اما هنوز دچار بیرون‌زدگی نشده باشد، احتمالا علائم بیمار بسیار خفیف خواهند بود و حتی ممکن است بیمار هیچ علائمی نداشته باشد چرا که برآمدگی دیسک هنوز به هیچ شاخه ی عصبی فشار وارد نمی‌کند. به همین خاطر است که در برخی موارد، تشخیص دادن و شناسایی وضعیت فتق دیسک (برای جلوگیری از پیشروی آن) دشوار است چرا که بیمار علائمی ندارد.

در بسیاری از موارد، فتق دیسک به عصب‌های مجاور فشار وارد می‌کند که این حالت موجب بروز علائم حسی مختلفی می‌شود. علائم ناشی از برآمدگی یا فتق دیسک می‌تواند در حد گزگز و بی‌حسی (خواب رفتن) خفیف پاها و یا در حد درد بسیار شدید باشد. در بسیاری از موارد وقتی فتق دیسک به این مرحله می‌رسد، در واقع در آستانه ی بروز بیرون‌زدگی و پارگی دیسک (پاره شدن جداره بیرونی دیسک و تراوش ماده درون دیسک به بیرون) است. علائم فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر عبارتند از:

• احساس درد کمر، کشاله ران، ران و ساق پاها. این مورد شایع ترین علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر است که می‌تواند حاکی از بروز مشکلی در ناحیه پایین ستون فقرات باشد.
• مشکل در راه رفتن یا احساس ضعف و ناتوانی هنگام بلند کردن یا نگه داشتن اجسام در دست.

در صورتی که این علائم بروز کنند لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید چرا که این علائم می‌توانند نشانه بروز وضعیتی جدی و خطرناک باشند.

در صورتی که برآمدگی دیسک موجب فشار بر روی عصب سیاتیک شود، معمولا علائم تنها در یک طرف بدن و یک پا ایجاد می‌شوند. ممکن است شخص در کنترل ادرار خود دچار مشکل شود به این خاطر که بیرون‌زدگی دیسک بر روی عصب‌هایی فشار وارد می‌کنند که مسئول کنترل مثانه هستند. این مورد نیز یک وضعیت اورژانسی است که به ارزیابی و رسیدگی فوری نیاز دارد.

در صورتی که بیرون‌زدگی دیسک در نواحی میانی ستون فقرات باشد موجب درد در ناحیه بالای کمر می‌شود که این درد تا معده و قفسه سینه منتشر می‌شود. فتق دیسک کمر همچنین می‌تواند موجب بروز اسپاسم‌های عضلانی شود. برخی از بیماران مبتلا به فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر ممکن است تا سالها بدون هیچ علائم آزاردهنده ای به زندگی خود ادامه دهند و برخی دیگر ممکن است علائم بسیار شدیدی داشته باشند و با وضعیتی جدی و خطرناک رو به رو شوند.

تشخیص

بررسی سوابق پزشکی و معاینه فیزیکی 

پزشک در ابتدا در مورد سوابق پزشکی شما و علائمی که دارید سوالاتی میپرسد و سپس در ادامه شما را معاینه فیزیکی می‌کند. معاینه فیزیکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

معاینه عصبی

معاینه ی سیستم عصبی به این دلیل انجام می‌شود که وجود ضعف عضلانی یا بیحسی در بدن تشخیص داده شود. پزشک شما در حین انجام این معاینات...

• قدرت عضلات پاهای را ارزیابی می‌کند و به نحوه راه رفتن شما و وزن آوردن روی پاشنه و پنجه ی پا نگاه می‌کند. همچنین ممکن است قدرت عضلانی در سایر نقاط بدن نیز بررسی شود.
• وجود نقاط بی‌حس در پاها را با لمس کردن نقاط مختلف پاها بررسی می‌کند.
• رفلکس یا واکنش‌های شما را در ناحیه آرنج و زانو بررسی می‌کند. در صورتی که که یک شاخه عصبی در ستون فقرات تحت فشار باشد، این رفلکس‌ها اغلب وجود ندارند.

تست بلند کردن پا در حالت صاف (SLR) 

این تست اغلب به طور دقیقی می‌تواند وجود فتق یا بیرون‌زدگی را در افراد زیر 35 سال پیش‌بینی کند. در حین انجام این تست شما باید بر روی کمر خود دراز بکشید. پزشک پای شما را به آرامی بالا می‌برد. زانوی شما باید راست باشد. اگر در این این حالت، شما در ران یا ساق پای خود احساس درد کنید، به احتمال بسیار زیاد دچار فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر شده اید.

عکسبرداری 

اسکن ام‌آر‌آی

اسکن ام‌آر‌آی تصاویری واضح از بافت‌های نرم از جمله دیسک‌های بین مهره ای بدن به دست میدهد. پزشک ممکن است برای اطمینان از تشخیص خود مبتنی بر بیرون‌زدگی دیسک و یا برای بررسی چگونگی و میزان فشار بر روی شاخه‌های عصبی، انجام اسکن ام‌آر‌آی را تجویز کند. در صورتی که به هر دلیل نتوانید اسکن ام‌آر‌آی را انجام دهید، در این صورت انجام سی‌تی اسکن یا سی‌تی میلوگرام به جای آن تجویز می‌شود.

تفاوت فتق (برآمدگی) دیسک با بیرون‌زدگی دیسک

به بیان ساده، برآمدگی دیسک به حرکت کردن مختصر دیسک‌ها فراتر از لبه ی دو مهره ی بالا و پایینی گفت می‌شود. این پیشروی معمولا متر از 3 میلی‌متر است. برآمدگی یا فتق دیسک اصطلاحی برای بیان وضعیت دیسک‌ها در تصاویر گرفته شده از ستون فقرات است و حتی گاهی می‌تواند وضعیتی نرمال باشد (خصوصا در بین دو مهره‌ی L5 و S1). این حالت می‌تواند ناشی از فرسایش طبیعی دیسک یا عارضه‌هایی مانند پوکی استخوان یا یک تروما باشد. همچنین در برخی موارد شل بودن رباط‌ها در ناحیه کمر موجب وارد شدن فشار بیش از حد به دیسک‌ها شده و برآمدگی جزئی رخ می‌دهد.

نکته جالب در مورد فتق دیسک این است که این مشکل معمولا در تصاویر MRI تشیص داده می‌شود که می‌تواند ناشی از پارگی رباط‌های آنولار (ربا‌های متصل کننده دیسک به مهره) باشد و موجب درد شدید در ناحیه میانی کمر می‌شود؛ اما برای تشخیص قطعی پارگی رباط آنولار لازم است که سی‌تی اسکن و تست دیسکوگرام انجام شود.

بحث در مورد بیرون‌زدگی دیسک بسیار جامع‌تر و پیچیده‌تر است زیرا راه‌ها و مکان‌های زیادی وجود دارد که در آن دیسک می‌تواند دچار بیرون‌زدگی شود.

روش‌های درمانی

هرچند علائم ناشی از بیرون‌زدگی یا فتق دیسک اغلب با گذشت چند هفته به خودی خود شروع به بهبودی می‌کنند؛ اما توصیه می‌شود که در این بین یک یا چند مورد از درمان‌های زیر را انجام دهید تا بتوانید علائم خود را تسکین دهید.

استراحت 

برای چند روز به خود آسان بگیرید و استراحت کنید. استراحت کردن کمک می‌کند که تورم و التهاب فروکش کند و بافت‌های شما فرصتی برای ریکاوری پیدا کنند. در طول زمانی که کمر شما درد می‌کند از انجام دادن تمرینات ورزشی یا سایر فعالیت‌هایی که شامل خم شدن یا بلند کردن اجسام می‌شود، اجتناب کنید.

ممکن است پزشک از شما بخواهد در تختخواب خود استراحت کامل داشته باشید. استراحت مطلق برای مدت زمان کوتاهی خوب است؛ اما هیچوقت بیشتر از یک یا دو روز استراحت مطلق نداشته باشید. بدن شما باید تحرک داشته باشد تا مفاصل و عضلات شما دچار گرفتگی نشوند.

گرمادرمانی (کمپرس سرد)

می توانید هر دو الی سه ساعت یکبار روی کمر خود کمپرس گرم قرار دهید. در هر نوبت، کمپرس گرم را برای 15 تا 20 دقیقه روی موضع نگه دارید. همچنین می‌توانید به جای استفاده از کمپرس گرم، دوش آب گرم بگیرید. همچنین می‌توانید از داروخانه کمربند گرمایشی یکبار مصرف تهیه کنید که تا 8 ساعت کار می‌کند. علاوه بر این می‌توانید برای کاهش التهاب از کمپرس سرد استفاده کنید و هر دو تا سه ساعت یکبار به مدت 15 تا 20 دقیقه روی کمر خود کمپرس سرد بگذارید.

دارودرمانی

شما می‌توانید از داروهای غیرتجویزی مانند ایبوبروفن یا ناپروکسن استفاده کنید. این داروها به تسکین درد و کاهش التهاب کمک می‌کنند. البته هرگز این داروها را بدون مشورت با پزشک متخصص برای زمان بیشتر از 10 روز مصرف نکنید. داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی در صورتی که به مقدار زیاد یا برای مدت زمان طولانی مصرف شوند می‌توانند موجب خونریزی یا مشکلات قلبی شوند.

فیزیوتراپی

انجام دادن برخی حرکات و تمرینات ویژه ی فیزیوتراپی به بهبود علائم ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمر کمک می‌کنند. متخصص فیزیوترای به شما می‌آموزد که با چه حرکاتی عضلاتی که از کمر پشتیبانی می‌کنند را تقویت کنید. برنامه ی درمانی فیزیوتراپی همچنین شامل موارد زیر نیز می‌شود:

• حرکات کششی برای حفظ انعطاف‌پذیری عضلات
• تمرینات هوازی مانند راه رفتن یا تمرین با دوچرخه ثابت
• ماساژ
• گرما و سرمادرمانی
• اولتراسوندتراپی
• تحریک الکتریکی عضلات
• اوزون‌تراپی

تزریق 

اگر استراحت کردن، مصرف داروهای مسکن و انجام فیزیوتراپی به تسکین درد شما کمک نکند، ممکن است پزشک انجام تزریق در فضای اطراف ستون فقرات و شاخه‌های عصبی را تجویز کند. به این روش، تزریق اپیدورال گفته می‌شود. مادهی تزریق شده نوعی استروئید است که می‌تواند موجب رفع التهاب و در نتیجه کاهش تورم و درد شود و شما می‌توانید راحت‌تر بدن خود را حرکت دهید.

پزشک برای آن که بتوانید سر سوزن را در محلی دقیق و درست وارد بدن کند، از تصاویر سی‌تی یا اشعه ایکس استفاده می‌کند. ممکن است برای تسکین کامل دردخود، به بیش از یک نوبت تزریق نیاز داشته باشید.

جراحی 

اغلب افرادی که به بیرون‌زدگی دیسک کمر مبتلا می‌شوند، به انجام جراحی نیازی نخواهند داشت. استراحت کردن و انجام سایر درمان‌های محافظه کارانه در اغلب موارد می‌تواند علائم بیمار را ظرف 4 تا 6 هفته بهبود دهد؛ اما اگر درد بیمار بعد از گذشت این دوره بهبودی پیدا نکرد، ممکن است انجام جراحی مد نظر قرار بگیرد.

در صورت بروز علائم زیر نیز لازم است در مورد انجام عمل جراحی با پزشک خود صحبت کنید:

• با وجود مصرف داروهای مسکن، تزریق در ستون فقرات و انجام فیزیوتراپی، درد شما کاهش پیدا نمی کند.
• علائم شما مدام در حال بدتر شدن هستند.
• در ایستادن روی پا خود و راه رفتن دچار مشکل شده‌اید.
• نمی‌توانید ادرار یا مدفوع خود را به درستی کنترل کنید.

پیشگیری از بیرون‌زدگی دیسک کمر

پیشیری از بیرون‌زدگی دیسک کمرهمیشه هم به طور کامل ممکن نیست چرا که بافت دیسک‌ها به خودی خود با گذشت زمان دچار فرسایش می‌شوند. با این حال افراد می‌توانند با اقداماتی که در ادامه گفته می‌شود از بدتر شدن وضعیت بیرون‌زدگی دیسک کمر جلوگیری کنند:

• وزن خود را در محدوده ی سالم نگه دارید تا از اعمال فشار بیشتر بر روی ستون فقرات پیشگیری کنید.
• ورزش کنید و سبک زندگی فعالی داشته باشید تا عضلات اطراف ستون فقرات خود را تقویت کنید.
• با تمرین، انعطاف‌پذیری بدن خود را حفظ کنید و اگر برای ساعت‌های طولانی پشت میز می‌نشینید، هر چند دقیقه یکبار بدن خود را کشش دهید.
• عادت کند که بدن شما هنگام نشستن، ایستادن، راه رفتن یا بلند کردن اجسام در وضعیتی صحیح قرار داشته باشد تا فشار کمتری به ستون فقرات وارد شود.