درمان آرتروز و ساییدگی مفصل زانو با طب فیزیکی و حرکات اصلاحی

آرتروز بیماری است که موجب التهاب، درد، تورم و محدود شدن دامنه‌ی حرکتی زانو و بافت‌های اطراف آن می‌شود. آرتروز یکی از انواع بیماری‌های روماتیسمی است. بیماری‌های روماتیسمی بیماری‌هایی هستند که مفاصل و بافت‌های نرم اطراف آن را درگیر می‌کند. بیش از 100 نوع بیماری روماتیسمی وجود دارد. بسته به نوع ساییدگی زانو، علائم آن متفاوت است. این علائم می‌توانند خفیف و در حد تورم زانو باشند و یا ممکن است تا حدی شدید باشند که مانع از حرکت دادن زانو به حالت نرمال شود.

علل و عوامل خطر برای ابتلا به آرتروز زانو

• سن: آرتروز زانو در بین افراد بالای 45 سال بیشتر شایع است.
• جنسیت: آرتروز زانو در بین زنان بیشتر از مردان شایع است (البته نه چندان زیاد)
• داشتن اضافه‌ی وزن
• داشتن سابقه‌ی خانوادگی در ابتلا به ساییدگی زانو
• داشتن سبک زندگی کم‌تحرک
• انجام ورزش‌های بسیار پرفشار (مانند دویدن مسافت‌های طولانی)
• بروز آسیب‌های ناشی از فشار مضاعف به زانو به دفعات مکرر

متاسفانه آرتروز زانو تا حدود زیادی، تنها به بالا رفتن سن مربوط می‌شود. اغلب افراد بالای 45 سال تا حدودی از آرتروز زانو رنج می‌برند. زنان کمی بیشتر از مردان مستعد ابتلا به ساییدگی زانو هستند.

یا بالا رفتن سن، غضروف‌های مفصل بدن ما به تدریج فرسایش می‌یابند و حالت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. در نتیجه تعداد بسیار کمی از افراد هستند که در طول زندگی خود با این مشکل مواجه نمی‌شوند.

اما علاوه بر بالا رفتن سن، عوامل دیگری هم وجود دارد که خطر ابتلا به ساییدگی زانو را بیشتر می‌کند و یا باعث می‌شوند که شخص در سنین پایین‌تر به این بیماری مبتلا شود. داشتن اضافه‌ی وزن موجب می‌شود فشار مضاعف بسیار زیادی بر مفاصل بدن و خصوصا زانو‌ها وارد شود و غضروف داخل مفصل با سرعت بسیار بیشتری فرسایش پیدا کند.

برخی عوامل ژنتیکی بر مستعد بودن غضروف‌ها نسبت به فرسایش، تاثیر دارند. بنابراین اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما به آرتروز زانو مبتلا هستند، احتمال آن که شما نیز در آینده به این مشکل دچار شوید زیاد است. اما اگر هیچ یک از نزدیکان شما به ساییدگی زانو مبتلا نیستند، شانس ابتلای شما به این بیماری نیز کمتر است.

ثابت شده است که داشتن فعالیت فیزیکی و بدنی متعادل، بهترین راه برای پیشگیری از بروز آرتروز است. ورزشکارانی که فعالیت‌های پرفشار و ورزش همراه با دویدن‌های طولانی انجام می‌دهند (مانند دوندگان ماراتن یا بازکنان فوتبال) به خاطر فشار مضاعفی که به طور مکرر به زانوهای خود وارد می‌کنند، بیشتر در معرض بروز ساییدگی زانو هستند. از سوی دیگر افرادی که سبک زندگی کم‌تحرک دارند، مفاصل و عضلاتشان بسیار ضعیف است و به همین دلیل مستعد بروز آسیب‌دیدگی می‌باشد و قابلیت تحمل کمتری در برابر فشار دارد.

انجام ورزش‌های کم‌فشار و سبک به طور منظم مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا برای چند بار در هفته، بدون وارد کردن آسیب و فشار بیش از حد به زانو، موجب بهبود تعادل و قدرت عضلات و مفاصل زانوی شما می‌شود و از بروز آرتروز جلوگیری می‌کند.

علائم آرتروز زانو

• درد زانو که با گذشت زمان شدیدتر می‌شود
• تورم و آب‌آوردن زانو 
• خالی شدن زانو 
• احساس شنیدن صدای سایش در زانو و قفل شدن زانو در هنگام حرکت
• در موارد ابتلا به آرتروز شدید و پیشرفته، ممکن است مفصل زانو تغییر شکل بدهد.

افراد مبتلا به ساییدگی زانو از درد زانو رنج می‌برند. این درد صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب و یا بعد از مدت زمان طولانی حرکت ندادن زانو و همچنین بعد از فعالیت و استفاده از زانو، بیشتر می‌شود.

درد ناشی از آرتوز زانو می‌تواند تا حدی شدید باشد که زانو در هنگام حرکت خالی کند و یا قفل شود تا به طور موقت از حرکت دادن زانو جلوگیری شود. به همین دلیل افراد مبتلا به آرتروز زانو و خصوصا افرادی با سن بالاتر باید بسیار مراقب زمین خوردن‌های ناگهانی باشند.

با پیشروی بیماری و شدیدتر شدن آن ممکن است مفصل زانو به طور دائمی تغییر شکل بدهد و به خاطر تشکیل بافت فیبروزی اضافی در جای زخم‌های داخلی و تشکیل خارهای استخوانی در محل فرسایش غضروف‌ها، زانو به طور دائمی متورم شود (در واقع اندازه‌ی مفصل زانو به طور دائمی بیشتر می‌شود).

درمان آرتروز زانو

هر چند آرتروز زانو ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود اما علائم ناشی از آن همیشه یکسان است و برای بهبودی علائم ناشی از ساییدگی مفصل زانو و کنترل روند پیشروی بیماری نیز از روش‌های درمانی یکسانی استفاده می‌شود. برای کاهش درد زانو لازم است کارهای زیر انجام شوند:

• کاهش التهاب زانو
• حذف کردن یا کاهش عامل فشار بر مفصل زانو
• تقویت عضلات و تاندون‌های اطراف زانو
• مراقبت از کشکک زانو و مفصل زانو در هنگام انجام فعالیت

هر چند هیچ روش قطعی برای از بین بردن کامل ساییدگی زانو وجود ندارد اما با به‌کارگیری روش‌هایی می‌توان درد ناشی از ساییدگی زانو را کاهش داد و روند پیشروی بیماری را کنترل نمود. پزشک شما برای رسیدن به این هدف روش‌های درمانی زیر را اتخاذ می‌کند:

• دارودرمانی: استفاده از داروهای مانند Advil و Mortin و سایر داروهای غیرتجویزی که دارای ایبوبروفن و ناپروکسن هستند، موجب کاهش درد و التهاب زانو می‌شوند.
• تزریق: تزریق کورتیزون معمولا به طور تضمین شده‌ای، درد زانو را بین چند هفته تا چند ماه به طور کامل برطرف می‌کند. تزریق ژل‌های حاوی هیالورونیک‌اسید نیز می‌تواند برای برخی از افراد موثر باشد. البته این روش درمانی برای درمان آرتروز زانو در بیماران مختلف تاثیرات مختلفی دارد و نتایج آن پیش‌بینی‌شده و تضمینی نیست.
• درمان‌های فیزیوتراپی
• درمان دستی: هدف از انجام درمان دستی برای آرتروز، رفع گرفتگی عضلات، کاهش درد و بهبود انعطاف‌پذیری است. درمان دستی می‌تواند شامل تکنیک‌های جا‌اندازی و جابه‌جایی مفاصل و بافت‌های عمقی و ماساژ دادن باشد.
• ماساژ: ماساژدرمانی در کنار سایر درمان‌های انجام شده برای ساییدگی زانو می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد و موجب بهبود انعطاف‌پذیری مفصل و افزایش جریان خون در ناحیه مورد نظر شود.
• لیزرتراپی: لیزردرمانی با پرتوهای پرانرژی تاثیرات مثبت زیادی بر بهبود ساییدگی زانو دارد. لیزردرمانی موجب بهبود وضعیت بیوشیمیایی سلولی، افزایش جریان خون و کاهش درد می‌شود.
• هیدروتراپی (آب‌درمانی)
• اولتراسوند: در این روش از امواج اولتراسوند برای رفع اسپاسم و گرفتگی عضلانی و درد مفصل استفاده می‌شود.
• الکتروتراپی با TENS (تحریک الکتریکی عصب‌ها): در این روش از جریان الکتریکی ضعیفی برای تحریک الکتریکی عصب‌ها و کاهش درد استفاده می‌شود.
• اوزون‌تراپی: تزریق گاز اوزون در زانو و اوزون تراپی موجب کاهش درد و بهبود کارایی و عملکرد مفصل شده و بدین طریق کیفیت زندگی شخص مبتلا به ارتروز زانو را بالا‌تر می‌برد.
• پی آر پی: از آن جایی که ساییدگی زانو هیچ روش درمان قطعی ندارد و از سوی دیگر تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (‌PRP) عوارض جانبی بسیار محدودی دارد، برخی از پزشکان معتقدند که تزریق PRP ارزش امتحان کردن را دارد. بیماران باید در نظر داشته باشند که روش PRP یک روش درمانی مستقل نیست و بهترین تاثیر آن زمانی خواهد بود که همراه با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و انجام سایر روش‌های درمانی مانند فیزیوتراپی، کاهش وزن، زانوبند طبی و دارودرمانی باشد.
• کمپرس سرد یا گرم: زمانی که درد زانو بسیار شدید است، قراردادن کمپرس سرد موجب کاهش التهاب زانو می‌شود و کمپرس گرم نیز با افزایش جریان خون موجب کاهش درد شدید زانو می‌شود.
• ورزش
• تمرینات کششی: انجام تمریناتی برای کشش عضلات چهار سر رانی، همسترینگ و عضلات ساق پا موجب نرم و منعطف شدن عضلات و تاندون‌ها می‌شود. این حرکات باید قبل از ورزش، در هنگام ورزش و بعد از ورزش انجام شوند.
• تمرینات قدرتی: انجام تمریناتی برای حفظ تعادل بهتر، تقویت زانو و عضلات اطراف آن، موجب می‌شود که ساختار مفصل زانو و همچنین بافت‌های اطراف آن ثبات و قدرت بیشتری پیدا کنند.

• بریس و ارتز زانو: شما می‌توانید یک زانوبند کشی، بریس زانو یا زانوبند طبی مخصوصِ ثبات مفصل زانو خریداری کنید یا از یک کفی یا کفش طبی مخصوص استفاده کنید. استفاده از این محصولات موجب کاهش فشار وارد شده به مفصل زانو و خصوصا قسمت‌های آسیب‌دیده‌ی مفصل در هنگام انجام فعالیت شده و با کاهش فشار به مفصل زانو، به شما اجازه می‌دهد با داشتن درد کمتری به فعالیت‌های خود ادامه دهید.

• جراحی: روش‌های جراحی مختلفی برای درمان ساییدگی زانو وجود دارد. روش جراحی می‌تواند اصلاح دفرمیتی‌های زانو با آرتروسکوپی (جراحی بسته) و یا تعویض کامل مفصل زانو باشد.

پیشگیری از آرتروز زانو

لازم است از انجام ورزش‌های پرفشار و پربرخورد خودداری کنید. به حالت دوزانو ننشینید و به طور کلی زمانی که نشسته‌اید، برای مدت زمان طولانی در یک حالت باقی نمانید. سعی کنید به طور مداوم زمانی برای استراحت به خودتان بدهید و در این زمان زانوی خود را به طور کامل در نهایت دامنه‌ی حرکتی آن کشش دهید چرا که با این حرکت مایع سیناویال در تمامی قسمت‌های زانو به حرکت در می‌آید و غضروف زانوی شما نیز بیشترین مواد غذایی مورد نیاز خود را از طریق مایع سیناویال در مفصل به دست می‌آورد.