فلج مغزی یا بیماری سی پی (CP): علت، علائم و درمان با فیزیوتراپی

فلج مغزی یک اختلال حرکتی، عضلانی و یا پوسچری است که به دلیل آسیب‌هایی که به مغز نابالغ در حال رشد، اغلب قبل از تولد وارد می‌شود، ایجاد می‌گردد. علائم و نشانه‌ها در طول دوران کودکی و یا سال‌های پیش از مدرسه آشكار می‌گردد. به‌طورکلی، فلج مغزی به‌نوعی اختلال حرکتی منجر می‌شود كه به‌صورت رفلکس‌های غیرطبیعی، سستی یا سفتی اندام‌ها و تنه و غیره بروز می‌کند. تأثیر فلج مغزی (بیماری سی پی) بر توانایی‌های عملکردی تا حد زیادی متفاوت است. برخی از افراد مبتلا قادر به راه رفتن هستند درحالی‌که برخی دیگر از این توانایی بی‌بهره می‌باشند. برخی از افراد از توانایی فکری نرمال یا نزدیک به نرمال برخوردار هستند، اما برخی دیگر ممكن است چنین نباشند. صرع، نابینایی یا ناشنوایی نیز ممکن است از دیگر عوارض فلج مغزی باشد. در بسیاری موارد می‌توان برخی از این ناتوانی‌ها را با روش‌های توانبخشی فلج مغزی کنترل کرد.

علل

فلج مغزی مادرزادی ناشی از آسیب مغزی در طول رشد کودک در رحم مادر است. فلج مغزی کودکان در زمان تولد وجود دارد، اگرچه ممکن است برای ماه‌ها تشخیص داده نشود. در اغلب موارد، علت فلج مغزی مادرزادی ناشناخته است. برخی از علل احتمالی عبارت‌اند از:

• عفونت در دوران بارداری که ممکن است به سیستم عصبی در حال رشد جنین آسیب برساند.
• زردی شدید در نوزاد
• ناسازگاری عامل Rh بین مادر و نوزاد
• ضربه‌های فیزیکی و متابولیسمی حین تولد
• محرومیت شدید مغز از اكسیژن یا ضربه قابل ‌توجه به سر در حین زایمان و تولد

عوامل خطر

برخی از عوامل خطر که احتمال تشخیص فلج مغزی (cp) در كودك را افزایش می‌دهد، عبارت‌اند از:

• زایمان بریچ (كه در آن جنین ابتدا با پا، زانو یا باسن خارج می‌شود.)
• مشكلات عروقی یا تنفسی در نوزاد در هنگام تولد
• نقوص فیزیکی تولد از جمله شکل‌گیری معیوب استخوان ستون فقرات، فتق کشاله ران، یا یک استخوان فک کوچک غیرطبیعی
• دریافت نمره پایین در تست آپگار 10 تا 20 دقیقه پس از زایمان. تست آپگار جهت ارزیابی فوری میزان سلامت جسمی نوزاد تازه متولدشده انجام می‌گیرد.
• وزن کم هنگام تولد و تولد نوزاد نارس (نوزادی كه در کمتر از 37 هفته بارداری به دنیا می‌آید.)
• دوقلو یا چندقلوزایی
• ناهنجاری مادرزادی سیستم عصبی، مانند سر کوچک غیرطبیعی (میکروسفالی)
• تشنج در مدت کوتاهی پس از تولد

علائم

چنانچه فلج مغزی (سی پی) شدید باشد، علائم اغلب در هنگام تولد یا اندکی پس از تولد مشاهده می‌شوند. اما برخی از علائم اولیه سی پی شدید بسته به نوع خاص سی پی متفاوت هستند. علائم رایج سی پی شدید که ممکن است اندكی پس از تولد بروز پیدا كند، عبارت‌اند از:

• مشکلات مکیدن و بلع
• گریه ضعیف یا تیز
• تشنج
• وضعیت غیرطبیعی: اغلب بدن نوزاد یا بسیار آرام و نرم یا بسیار سفت است.

حتی هنگامی‌که بیماری در زمان تولد وجود داشته باشد، برخی از نشانه‌های فلج مغزی (cp) ممکن است تا سن 1 تا 3 سالگی مشاهده نشوند.

برخی از مشکلات مرتبط با سی پی با گذشت زمان بارزتر می‌شوند و یا ممکن است با رشد كودك توسعه یابند. این مشكلات عبارت‌اند از:

• عضلات کوچک‌تر در دست‌ها یا پاهای مبتلا
• احساسات غیرطبیعی
• سوزش پوست
• مشکلات دندانی

انواع فلج مغزی

طبقه‌بندی بر اساس سطح شدت

• خفیف: فلج مغزی خفیف بدین معناست كه کودک می‌تواند بدون کمک حرکت کند؛ فعالیت‌های روزانه او محدود نمی‌باشد.
• متوسط: فلج مغزی متوسط بدین معناست كه کودک برای انجام فعالیت‌های روزانه خود به ارتز، دارو، و تکنولوژی تطبیقی نیاز دارد.
• شدید: فلج مغزی شدید بدین معناست كه كودك به صندلی چرخ‌دار نیاز دارد و در انجام فعالیت‌های روزانه خود با چالش‌های قابل‌ توجهی روبرو می‌باشد.

طبقه‌بندی بر اساس اندام‌های درگیر

• منوپلژی/ منوپارزی تنها یك عضو درگیر می‌باشد. اعتقاد بر این است که این نوع از بیماری سی پی ممکن است شکلی از همی پلژی / همی پارزی باشد كه در آن یك اندام به‌طور قابل ‌توجهی دچار اختلال می‌شود.
• دای پلژی / دای پارزی درگیری پاها شدیدتر از دست‌ها می‌باشد؛ و در درجه اول اندام‌های تحتانی را درگیر می‌سازد.
• همی پلژی / همی پارزی یك طرف بدن درگیر است.
• پاراپلژی / پاراپارزی بخش تحتانی بدن یعنی هر دو پا درگیر است.
• تری پلژی/ تری پارزی سه اندام كودك درگیر است. این اندام‌ها می‌تواند دو دست و یك پا، یا دو پا و یك دست باشد.
• دای همی پلژی / دای همی پارزی هر چهار اندام درگیر است، اما درگیری یك طرف بدن شدیدتر از طرف دیگر است.
• تتراپلژی / تترا پارزی چهار دست و پا درگیر است، اما درگیری سه اندام شدیدتر می‌باشد.
• کوادری پلژی / کوادری پارزی چهار دست و پا درگیر هستند.
• پنتاپلژی/ پنتاپارزی چهار دست و پا درگیر هستند، و با فلج گردن و سر كه اغلب به مشكلات تنفسی و بلعی منجر می‌شود، همراه است.

طبقه‌بندی بر اساس اختلال حرکتی

• فلج مغزی اسپاستیک:  موجب سفتی و مشكلات حرکتی می‌شود.
• فلج مغزی آتتوئيد: منجر به حركات غيرارادی و غیرقابل‌کنترل می‌گردد.
• فلج مغزی آتاكسيك: موجب آشفتگي و نقص در حس تعادل و حس عمقی می‌شود.

تشخیص

پزشك به‌ منظور تشخیص این اختلال و رد سایر علل احتمالی مجموعه‌ای از آزمایشات را برای شما تجویز می‌کند. تكنولوژی تصویربرداری از مغز می‌تواند نواحی آسیب یا رشد غیرطبیعی در مغز را نشان دهد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ام آر آی: تصاویر سه‌بعدی یا مقطعی دقیق از مغز کودک شما ارائه می‌دهد. ام آر آی اغلب قادر به تشخیص هرگونه ضایعه و یا ناهنجاری در مغز کودک شما می‌باشد.
• سونوگرافی جمجمه: می‌تواند در دوران كودكی انجام شود. سونوگرافی جمجمه از امواج صوتی با فرکانس بالا برای گرفتن تصاویر از مغز استفاده می‌کند.
• الکتروانسفالوگرام: چنانچه كودك شما سابقه تشنج داشته باشد، پزشك ممکن است به‌ منظور تشخیص احتمال صرع، كه اغلب در افراد مبتلابه فلج مغزی رخ می‌دهد، الکتروانسفالوگرام را تجویز نماید. الکتروانسفالوگرام فعالیت الکتریکی مغز کودک شمارا ثبت می‌کند. در فلج مغزی، احتمال وجود تغییراتی در الگوهای طبیعی امواج مغزی وجود خواهد داشت.
• تست‌های آزمایشگاهی: تست‌های آزمایشگاهی نیز ممکن است جهت تشخیص مشکلات ژنتیکی یا متابولیكی انجام شود.

درمان

قالب‌های گچی یا ارتز

قالب‌های گچی یا ارتز ممکن است برای کودک شما توصیه شود. برخی از این وسایل كمكی عملكردهای حركتی مانند راه رفتن را بهبود می‌بخشند. برخی دیگر ممکن است موجب كشش عضلات سفت شده و در نتیجه به جلوگیری از سفت شدن بیش‌ از حد (انقباض) عضلات كمك كنند.

فیزیوتراپی

درمان سی پی با فیزیوتراپی به افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری، تعادل، توسعه حرکتی و تحرك كودك شما كمك می‌کند. همچنین شما خواهید آموخت كه چگونه با خیال راحت نیازهای روزمره كودك خود در خانه، از قبیل حمام و تغذیه را برآورد سازید. برای 1 تا 2 سال اول بعد از تولد، متخصصین طب فیزیکی و توان‌بخشی ما در موضوعاتی چون كنترل سر و تنه، غلت خوردن و گرفتن یك وسیله، به کودک شما كمك می‌کنند. سپس، هر دو درمانگر در ارزیابی صندلی چرخ‌دار دخیل می‌شوند.

بیوفیدبک

درمان بیوفیدبک بر عملکرد راه رفتن کودکان مبتلابه فلج مغزی مؤثر است. کودکان مبتلابه بیماری سی پی و ناهنجاری‌های اكواینوس (خم شدن مچ پا به پایین) ‌می‌توانند از درمان بیوفیدبک به‌منظور حركت بهره‌مند شوند.

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال

تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال به‌واسطه توانایی در تغییر یا دست‌کاری مستقیم فعالیت قشر حركتی درون‌پوستی و نخاعی یك روش منحصربه‌فرد برای درمان فلج مغزی محسوب می‌شود. تحریك مغناطیسی ترانس كرانیال مكرر یک تکنیک غیرتهاجمی تحریك مغز است که از طریق آن یک میدان مغناطیسی متمرکز توسط یک سیم‌پیچ در عمق بافت مغز ایجاد می‌گردد. تحریک مغز با استفاده از این روش می‌تواند به تحریك سلول عصبی حركتی كه عملكرد حركتی را تسهیل می‌سازد، منجر گردد.

کاردرمانی

با استفاده از روش‌های جایگزین و تجهیزات تطبیقی، درمانگران كاردرمانی به ترویج مشارکت مستقل كودك شما در فعالیت‌های روزانه و معمول در خانه، مدرسه و اجتماع كمك می‌کنند. تجهیزات تطبیقی و حمایتی ممکن است شامل واکر، میله‌های چهارپا، صندلی‌های مخصوص یا صندلی چرخ‌دار برقی باشد.

گفتاردرمانی

• متخصصین ما به کمک گفتار درمانی برای فلج مغزی می‌توانند به بهبود توانایی‌های كلامی و مهارت‌های ارتباطی كودك شما با استفاده از زبان اشاره كمك كنند.
• متخصصین ما همچنین می‌توانند نحوه استفاده از وسایل ارتباطی، مانند کامپیوتر و سینتی سایزر (یك وسیله جانبی كامپیوتر) صوتی را، در صورت دشواری در برقراری ارتباط، به كودك شما آموزش دهند.
• وسایل ارتباطی دیگر می‌تواند شامل یك تخته پوشیده شده با عکس‌هایی از اشیاء و فعالیت‌هایی باشد كه فرزند شما ممكن است در زندگی روزمره با آن‌ها مواجه می‌شود. در ساختن جملات نیز می‌توان از روش اشاره به تصاویر كمك گرفت.
• بعلاوه، متخصصین ما ممکن است مشکلات مرتبط با عضلات دخیل در خوردن و بلعیدن را مورد توجه قرار دهند.

تفریح درمانی

برخی از کودکان ممکن است از درمان‌های تفریحی، مانند اسب‌سواری درمانی بهره‌مند شوند. این نوع درمان می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی، گفتار و بهزیستی هیجانی كودك شما كمك كند.

پیشگیری

اغلب موارد فلج مغزی قابل ‌پیشگیری نیستند، اما شما می‌توانید خطرات را کاهش دهید. چنانچه شما باردار هستید و یا قصد باردارشدن رادارید، می‌توانید جهت حفظ سلامت و به حداقل رساندن عوارض بارداری اقدامات زیر را انجام دهید:

• از واكسینه شدن خود اطمینان حاصل كنید.
• از خودتان مراقبت كنید.
• مراقبت‌های دوران بارداری مداوم و زودهنگام داشته باشید.
• برای داشتن كودكی سالم تلاش كنید.