فیزیوتراپی و توانبخشی بعد از تعویض مفصل لگن و ران
دوران بهبود پس از تعویض مفصل ران به خود بیمار و نوع جراحی انجام شده بستگی دارد. بیمار باید به دقت از دستورات پزشک درباره مراقبت‌های پس از عمل پیروی کند. معمولاً پس از تعویض مفصل ران برنامه‌های توانبخشی و فیزیوتراپی به بیمار توصیه می‌شود. برنامه تمرینی منظم نقشی کلیدی در دوران بهبود پس از عمل دارد. بیمار با قوی‌تر شدن عضلات اطراف مفصل جدید می‌تواند فعالیت‌های معمول خود را به تدریج ازسربگیرد.
فهرست نمایش
اهداف توانبخشی تعویض مفصل لگن و ران
- پیشگیری از دررفتن و جابجا شدن پروتز
- دستیابی به دامنه حرکتی بدون درد در محدوده‌ای ایمن
- بازیابی قدرت عملکردی
- تقویت ساختمان عضلانی زانو و مفصل ران
- آموزش حرکت و جابجا شدن مستقل یا با استفاده از وسایل کمکی
- پیشگیری از عوارض ناشی از استراحت مطلق، مانند سینه پهلو (پنومونی)، زخم بستر، آمبولی ریه و ترومبوفلبیت
بازتوانی پس از تعویض مفصل
توانبخشی بلافاصله پس از عمل
پزشک حرکت دادن مفصل را مدت کوتاهی پس از جراحی شروع می‌کند. اگر درد بیمار شدید نباشد، حرکت دادن مفصل را می‌توان از فردای عمل شروع کرد. بیمار ابتدا روی لبه تخت می‌نشیند و ممکن است با کمک بتواند بایستد و چند قدم راه برود. بیمار حرکت‌های ساده‌ای را تحت نظر متخصص فیزیوتراپی انجام می‌دهد؛ برای مثال متخصص از بیمار می‌خواهد تا حرکت پمپ یا کشش مچ پاها را انجام دهد و ران را شل کند. بیمار در مدتی که در بیمارستان بستری است، از تخت پایین می‌آید و با استفاده از چوب زیربغل یا واکر اندکی راه می‌رود.
توانبخشی پس از ترخیص
متخصص تمرین‌های تقویتی متعددی را به موازات افزایش قدرت بیمار به تدریج به او آموزش می‌دهد. بیمار باید دو تا سه بار در روز، هر بار به مدت 20 تا 30 دقیقه، یا طبق دستور پزشک تمرین کند. روزانه چند بار راه رفتن نیز توصیه می‌شود. مدت راه رفتن در ابتدا فقط 5 دقیقه است که به تدریج به 20 تا 30 دقیقه برای چند بار در روز افزایش می‌یابد. بیمار در صورت لزوم می‌تواند از عصا کمک بگیرد. بیمار چه با درمانگر چه تنها تمرین کند، باید حتی‌الامکان فعال باشد تا سلامت عمومی خود را حفظ کند. به بیماران توصیه می‌شود حال که مفصل تازه‌ای دارند، به فکر تناسب اندام خود نیز باشند.
تکنیک‌های توانبخشی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن و ران
فیزیوتراپی
درمان‌های فیزیوتراپی لگن مانند ماساژ، متحرک‌سازی (موبیلیزاسیون) مفصل، اولتراسوند، برق درمانی، مگنت (مغناطیس) تراپی و اوزون تراپی، تزریق پی آر پی (PRP) برای بهبود انعطاف‌پذیری بافت همبند جای زخم و افزایش دامنه حرکتی مفید است.
حرکت پسیو مداوم (CPM)
حرکت پسیو مداوم (CPM) روشی است که سودمندی آن برای کاهش درد و ورم، افزایش و حفظ دامنه حرکتی، پیشگیری از چسبندگی، انقباض (خشکی و گرفتگی عضله/ مفصل) و لخته شدن خون در رگ‌ها بعد از تعویض مفصل ران و لگن به اثبات رسیده است. این روش مدت زمان بستری شدن را به حداقل می‌رساند و ویزیت‌های فیزیوتراپی در منزل را موثرتر می‌کند. حرکت پسیو مداوم روند التیام بافت نرم و غضروف را سریع‌تر و موثرتر می‌کند.
پیشرفت تمرین‌های بازتوانی پس از تعویض مفصل ران
حرکت لغزشی پاشنه
ضمن صاف نگه داشتن پا کف پا را خم کنید. پاشنه را روی زمین نگه دارید، کف پا را با خم کردن زانو به آرامی به سمت بدن بلغزانید. به محض احساس گرفتگی حرکت را متوقف کنید و به موقعیت اول برگردید.
خم کردن مچ پا
کف پا را تا جایی که میتوانید خم کنید و سعی کنید نوک پنجه رو به سمت سر باشد. سپس مفصل مچ پا را به گونه‌ای حرکت دهید که نوک پنجه به دور از بدن اشاره کند.
انقباض عضلات باسن
به پشت دراز بکشید، عضله‌های باسن را به هم فشار دهید، هر انقباض را به مدت 5 ثانیه نگه دارید.
کشش زانو با استفاده از حوله
حوله کوچکی را زیر زانو بگذارید تا اندکی بالا بیاید. پا را دراز کنید و با منقبض کردن جلوی عضلات ران حوله را به تشک فشار دهید.
درجا زدن در حالت نشسته
روی صندلی بنشینید، پا را چند اینچ بالا ببرید و سپس پایین بگذارد. این حرکت را با پای دیگر نیز تکرار کنید، سپس حرکت را با سرعت معمول راه رفتن به گونه‌ای تکرار کنید که گویی در حال راه رفتن هستید.
حرکت لغزشی پا در حالت خوابیده
به پشت دراز بکشید و پاها را دراز کنید. ضمن نگه داشتن پاشنه روی کف زمین، پا را به آرامی به سمت دور از بدن بلغزانید و سپس به آهستگی به حالت اول برگردانید. سپس این حرکت را روی پای دیگر تکرار کنید.
بالا بردن زانو در حالت ایستاده
کنار یک صندلی بایستید و برای حفظ تعادل از پشت آن بگیرید. یک پا را بالا ببرید، زانو را حتی‌الامکان 90 درجه خم کنید. چند ثانیه در این حالت بمانید، سپس پا را پایین بیاورید. این حرکت را با پای دیگر نیز تکرار کنید. زانو را آن‌قدر بالا نبرید که احساس درد کنید.
کشش مفصل ران در حالت ایستاده
مانند تمرین قبل کنار صندلی بایستید، اما به جای آن که پا را پشت بدن ببرید، آن را از پهلو بالا ببرید. پا را پایین بیاورید و حرکت را برای پای دیگر تکرار کنید.
پل باسن
روی یک تشک سفت یا زیرانداز دراز بکشید. زانوها را خم کنید و کف پاها را روی تشک ثابت نگه دارید. با فشار آوردن روی پاها باسن را بالا ببرید. چند ثانیه در این حالت بمانید. سعی کنید ارتفاع را حفظ کنید و عضلات باسن را منقبض نگه دارید. سپس به آرامی پایین بیایید و دراز بکشید.
توصیه‌های مربوط به توانبخشی پس از تعویض مفصل ران
توصیه‌های مربوط به تحمل وزن
- پروتز چسبانده شده با سیمان: بیمار باید حداقل 6 هفته پس از عمل هنگام انجام فعالیت‌های تحمیل کننده وزن به مفصل از واکر استفاده کند، و پس از آن به مدت 4 تا 6 ماه عصایی را در دست مخالف سمت مفصل تعویض شده بگیرد.
- پروتز بدون سیمان: بیمار باید 6 تا 8 هفته پس از عمل این فعالیت‌ها را در نهایت احتیاط با استفاده از واکر انجام دهد و پس از آن به مدت 6 ماه عصایی را در دست مخالف مفصل تعویض شده بگیرد. بیمار در مسافت‌های طولانی باید از ویلچر استفاده کند و مراقب باشد تا مفصل ران بیشتر از 80 درجه خم نشود. برای راحتی و ایمنی بیشتر می‌توان کوسن روی نشیمن‌گاه ویلچر قرار داد.
بالش ابداکشن
بهتر است بیمار هنگام استراحت کردن بالشی را بین پاها قرار دهد. بیمار باید 5 تا 6 هفته پس از عمل هنگام خوابیدن یا دراز کشیدن بالشی را بین پاها قرار دهد.
راهنمایی‌هایی برای حرکت ایمن
- تخت‌خواب به صندلی: هیچ‌گاه برای بلند شدن از روی صندلی یا پایین آمدن از تخت به جلو خم نشوید. مفصل ران را به سمت لبه صندلی بلغزانید، سپس به آرامی بایستید. پاها را هنگام چرخیدن از حالت طاق‌باز به پهلو روی هم نیاندازید. پرستار یا متخصص فیزیوتراپی تا زمان ایمن شدن حرکت به شما کمک می‌کند.
- سرویس بهداشتی: از سرویس‌هایی با صندلی بلند استفاده کنید. تا زمان ایمن شدن حرکت و جابجایی کمک بگیرید.
توصیه‌های مفید برای بالا و پایین رفتن از پله‌ها
- بالا رفتن از پله‌ها: اول پای سالم را بالا بگذارید، چوب زیر بغل را تا زمان بالا گذاشتن هر دو پا روی پله پایین نگه دارید، سپس هر دو چوب زیربغل را روی پله بگذارید. اگر راه‌پله نرده دارد، حتماً از نرده‌ها بگیرید.
- پایین رفتن از پله‌ها: چوب زیربغل را روی پله پایین بگذارید، سپس پای جراحی شده و بعد پای سالم را پایین ببرید. در صورت امکان از نرده پلکان بگیرید.
