علت و درمان درد استخوان و ماهیچه ساق پا
درد ساق پا عمدتاً در ورزشکارانی که در رشته‌های دو و میدانی، پرش و سایر ورزش‌های آسیب‌زا فعالیت می‌کنند، اتفاق می‌افتد. این درد ممکن است در اثر عارضه شین اسپلینت (که با نام "سندروم فشار میانه ساق پا" نیز شناخته می‌شود)، شکستگی استخوان درشت‌نی (تیبیا) یا نازک‌نی (فیبولا) و یا بیماری سندروم کمپارتمان به وجود بیاید. عارضه شین اسپلینت به عنوان شایع‌ترین علت درد ساق پا در دوندگان شناخته می‌شود.
فهرست نمایش
درد ساق پا چیست؟
درد ساق پا یک عارضه بسیار شایع، به خصوص در بین ورزشکاران است که معمولاً در یک یا چند مورد از ساختارهای زیر اتفاق می‌افتد:
- استخوان درشت‌نی یا نازک‌نی، که موجب شکستگی ناشی از فشار می‌شود.
- لایه پریوستئوم یا ضریع (لایه پارچه مانندی از بافت همبند که ماهیچه‌ها را به استخوان متصل می‌کند)، که موجب پریوستیت یا التهاب پریوستئوم می‌شود.
- ماهیچه، که موجب سندروم کمپارتمان و کشیدگی عضله ساق پا می‌شود.
به طور کلی شایع‌ترین علل درد ساق پا شامل التهاب پریوستئوم، سندروم کمپارتمان و شکستگی‌های ناشی از فشار در استخوان درشت‌نی می‌باشد. معمولاً درد ساق پا بعد از ورزش‌های سنگین شروع می‌شود و علت آن فشار شدید، تمرین‌های سخت، شیوه نادرست حرکات ورزشی و یا شرایط بیومکانیکی نامناسب پاها از جمله صافی کف پا و پرونیشن (انحراف مچ پا به طرف خارج) می‌باشد. همچنین درد ساق پا در زنان شایع‌تر از مردان است، اما این امر می‌تواند به دلیل تناسب فیزیکی کمتر اندام‌ها و اندازه کوچک‌تر ماهیچه‌ها در زنان نسبت به مردان باشد. ایستادن روی پا به مدت طولانی و پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند نیز می‌تواند باعث ایجاد درد ساق پا شود.
علل درد ساق پا
درد ساق پا عموماً در اثر یک یا چند مورد از عوامل زیر به وجود می‌آید:
- وضعیت مکانیکی بدن که به شیوه حرکت کردن اندام‌ها در زمان تحرک بدن اشاره دارد. ورزشکاران ممکن است به دلیل ضعف مکانیکی بدن خود دچار دردهای متعددی شوند. نحوه حرکت بدن هر فرد می‌تواند توسط عوامل متعددی تحت تأثیر قرار بگیرد. برای مثال، اینکه یک دونده چگونه می‌دود، به شکل پاها، استایل بدن در زمان دویدن و قدرت عضلات ناحیه لگن، شکم و کمر او بستگی دارد.
- ورزش زیاد و طولانی می‌تواند در صورتی که با سرعت زیاد همراه باشد، باعث ایجاد درد ساق پا در ورزشکاران شود. یک قاعده عمومی که رعایت کردن آن می‌تواند در جلوگیری از آسیب‌دیدگی بدن تأثیر داشته باشد، «قانون 10%» نام دارد. این قاعده بیان می‌کند که تعداد حرکات، طول مدت تمرین و شدت تمرین‌های ورزشی نباید در هر هفته بیشتر از 10% نسبت به هفته ماقبل آن افزایش پیدا کند.
- تراکم استخوان (قدرت استخوان)، استخوان‌های پوک و نرم، راحت‌تر می‌شکنند، بنابراین اگر یک شکستگی ناشی از فشار در استخوان ساق پای شما روی دهد که علت آن ناشی از وضعیت مکانیکی بدن یا شدت بالای تمرین‌های ورزشی نیست، پس این مشکل احتمالاً به علت پایین بودن تراکم استخوان به وجود آمده است. مهم‌ترین علل پایین بودن تراکم و قدرت استخوان‌ها عبارت است از:
- عوامل ژنتیکی (که در بین نسل‌های یک خانواده به ارث می‌رسد)
- کمبود کلسیم در رژیم غذایی (مقدار توصیه شده کلسیم برای هر فرد 1300 میلی‌گرم در روز است که معادل 3 تا 4 وعده شیر، ماست، پنیر یا سایر مواد غذایی غنی از کلسیم می‌باشد)
- عادت ماهیانه نامنظم (عدم قاعدگی به مدت بیش از 6 ماه متوالی) که باعث کاهش شدید مقدار هورمون استروژن در بدن می‌شود.
عوامل خطر برای تشدید درد ساق پا
- وضعیت بیومکانیکی غیرطبیعی بدن: در اثر پرونیشن (انحراف خارجی مچ پا) و یا انحراف استخوان درشت‌نی مانند پاهای پرانتزی
- شیوه نادرست تمرین‌های ورزشی: افزایش ناآگاهانه و اشتباه در شدت، مدت یا تعداد تکرار تمرین‌های ورزشی
- نامناسب بودن محل تمرین: دویدن بر روی سطوح سخت یا زمین‌های ناهموار
- کفش ورزشی نامناسب: پوشیدن کفش‌های نامناسب یا کهنه و فرسوده در زمان ورزش و فعالیت بدنی
- پایین بودن انعطاف‌پذیری، تعادل یا قدرت عضلات بدن: که بر عضلات اندام‌های تحتانی و ساق پا نیز تأثیر می‌گذارد.
علائم
برای تمامی انواع مختلف دردهای ساق پا، غالباً ورزشکاران ابتدا از درد، سوزش یا خشکی در امتداد ساق پای خود شکایت دارند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین علائم مربوط به دردهای ناشی از مشکلات استخوان و مشکلات عضلات در ساق پا اشاره می‌کنیم.
علائم مربوط به استخوان برای درد ساق پا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد به صورت کاملاً متمرکز در ناحیه ساق پا
- درد در زمان قبل و بعد از دویدن
- درد ساق پا که به مرور زمان بدتر می‌شود.
علائم مربوط به ماهیچه برای درد ساق پا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد خفیف در ناحیه ساق پا
- احساس خشکی و فشار زیاد بر روی ساق پا در هنگام دویدن
- درد ساق پا که فقط در هنگام دویدن احساس می‌شود و بعد از استراحت کردن، بهبود پیدا می‌کند.
- عدم احساس درد در زمانی که روی استخوان فشار می‌دهید.
- بی‌حسی، مورمور شدن یا ضعف پاها
آزمایش‌های تشخیصی
درد ساق پا را می‌توان بر اساس علائم مشخصه آن و نتایج حاصل از معاینات فیزیکی تشخیص داد. در صورتی که درد ساق پا به مرور زمان شدیدتر شود یا در یک نقطه از ساق پا متمرکز شود، احتمالاً در اثر شکستگی ناشی از فشار در استخوان ساق پا می‌باشد. این عارضه در افرادی که استخوان‌های ضعیف‌تری دارند از جمله در ورزشکاران زن، خیلی شایع‌تر است. عکس‌های اشعه ایکس می‌تواند شکستگی‌های ناشی از فشار را در مواردی که مدتی نسبتاً طولانی (4 تا 6 هفته) از آن گذشته باشد، به خوبی نشان بدهد. اما حتی در صورتی که می‌دانیم که استخوان دچار شکستگی ناشی از فشار شده است، ممکن است این شکستگی در عکس دیده نشود. بنابراین برای تأیید قطعی یک شکستگی ناشی از فشار در استخوان ساق پا ممکن است نیاز به تصویربرداری ام آر آی باشد.
در ورزشکارانی که از سندروم کمپارتمان رنج می‌برند، عکس‌های اشعه ایکس به صورت طبیعی خواهد بود و در تصاویر حاصل از اسکن استخوان یا ام آر آی نیز هیچ علائمی از شکستگی یا ناهنجاری‌های استخوانی دیده نمی‌شود. برای تشخیص عارضه سندروم کمپارتمان از یک آزمایش اندازه‌گیری فشار به وسیله فرو بردن یک سوزن در عضله در زمان قبل و بعد از ورزش و اندازه‌گیری تفاوت این دو حالت استفاده می‌شود.
درمان
برای درمان در ساق پا بسته به علتی که برای آن تشخیص داده شده است، می‌توان از روشهای زیر استفاده کرد:
- تکنیک‌های تسکین درد
- اصلاح مشکلات و ناهنجاری‌های بیومکانیکی
- حرکات کششی اختصاصی به منظور افزایش انعطاف‌پذیری عضلات
- یک برنامه ورزشی اختصاصی برای بهبود قدرت و حالت‌پذیری عضلات
- استراحت، برای تسکین درد ساق پا ممکن است لازم باشد که ورزشکار مدتی را استراحت کند و دویدن و ورزش‌های سخت را کنار بگذارد. در طول این مدت ورزشکار می‌تواند در صورتی که دردی احساس نمی‌کند، بعضی از تمرین‌های غیرآسیب‌زا (از قبیل استفاده از دستگاه الپتیکال، دوچرخه‌سواری، شنا و کار با وزنه) را انجام دهد.
- دارو درمانی: گذاشتن یخ روی ساق پا و مصرف داروی استامینوفن می‌تواند در تسکین درد ساق پا مؤثر باشد. اما داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی از قبیل ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌تواند تأثیر عکس داشته و روند بهبود شکستگی‌های ناشی از فشار را به تأخیر اندازد.
- ورزش‌های اختصاصی: به منظور تقویت قوزک پا، پا، لگن، شکم، کمر و اندام‌های تحتانی برای کسب آمادگی جهت ورزش‌های سنگین و آسیب‌زا
- درمان دستی: درمان‌های فیزیکی و دستی جهت حرکت دادن و رفع خشکی ساق و پاشنه پا و بهبود دامنه حرکت مفاصل آنها
- ماساژ: بعد از حدود 3 روز می‌توان ماساژ درمانی برای تقویت عضلات جلو و پشت ساق پا را شروع کرد.
- لیزردرمانی: درد ساق پا خیلی سریع نسبت به روشهای لیزردرمانی پاسخ می‌دهد. تقریباً در تمامی بیمارانی که برای درد ساق پا از روشهای لیزرتراپی استفاده کرده‌اند، این دردها به طور کامل یا تقریباً کامل برطرف شده است.
- مگنت‌تراپی: روش مگنت‌تراپی برای افرادی که از درد و آسیب‌دیدگی ساق پا رنج می‌برند، خواص درمانی متعددی دارد. این روش می‌تواند از طریق افزایش جریان خون در موضع آسیب‌دیده، روند بهبودی آن را تا حد زیادی سریع‌تر کند.
- تزریق پی آر پی: تزریق پی آر پی (PRP) یک روش جدید برای درمان درد ساق پا می‌باشد. در روش پی آر پی، قسمتی از خونی که از بدن خود شما گرفته شده است، در محل آسیب‌دیدگی تزریق می‌شود و می‌تواند با تحریک سیستم ترمیم طبیعی خود بدن به تسکین درد و رفع آسیب‌دیدگی بافت‌ها کمک کند.
شروع تمرین‌های ورزشی و بازگشت به مسابقات باید با تشخیص متخصص طب فیزیکی و توانبخشی صورت گیرد. این متخصصان ابتدا باید اطمینان پیدا کنند که شما به حد کافی بهبود یافته‌اید و می‌توانید فعالیت‌های ورزشی لازم برای مسابقات خود را بدون درد و آسیب‌دیدگی مجدد انجام دهید.
پیشگیری
احتمال بروز درد ساق پا را می‌توان با فرصت دادن به اندام‌ها جهت تطبیق تدریجی با حرکات ورزشی شدیدتر، کاهش داد. برای این منظور نباید شدت، مدت و تعداد حرکات ورزشی، بیشتر از 10% در هر هفته افزایش داده شود. اگر یک ورزشکار از صافی کف پا یا قوس شدید کف پا رنج می‌برد، استفاده از کفش مناسب و کفی کفش طبی می‌تواند تأثیر زیادی در پیشگیری از درد ساق پای او داشته باشد. از آنجا که شکستگی‌های ناشی از فشار در ساق پا معمولاً با عارضه شین اسپلینت آغاز می‌شود، شناسایی و درمان این عارضه قبل از آنکه پیشرفت بیشتری نماید، می‌تواند در پیشگیری از شکستگی‌های ناشی از فشار تأثیر داشته باشد. حفظ سلامت استخوان‌ها از طریق رژیم غذایی سالم (غنی از ویتامین دی و کلسیم)، انجام حرکات ورزشی بی‌خطر به منظور کاهش وزن، و توجه به مشکلات احتمالی در زمان یائسگی و عادت ماهیانه در خانم‌ها می‌تواند خطر بروز شکستگی‌های ناشی از فشار را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد.
سندروم کمپارتمان عارضه‌ای است که پیشگیری از آن خیلی سخت‌تر از شکستگی‌های ناشی از فشار است. با این حال، ایجاد تعادل بین حرکات ورزشی غیرآسیب‌زا و حرکات آسیب‌زا، دویدن و ورزش کردن بر روی سطوح نرم و هموار، و استفاده از کفش‌های ورزشی مناسب که نیروها و ضربات وارد بر پاها را خنثی کند می‌تواند به جلوگیری از این عارضه کمک کند.
