فلج بل به معنای از کار افتادن یا ضعف عضلات یک طرف صورت است. آسیب دیدن عصب‌هایی که عضلات یک طرف صورت را کنترل می‌کنند، موجب می‌شود که یک طرف صورت کج شود و عضلات آن از کار بیافتند. این آسیب عصبی می‌تواند حس چشایی، حس لامسه و ریزش اشک از چشم و حتی تولید بزاق دهان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری به طور ناگهانی ایجاد می‌شود و معمولاً ظرف چند هفته به طور تدریجی، خودبه‌خود برطرف می‌شود. فلج بل بر اثر سکته‌ی مغزی یا سکته‌ی ایسکمیک گذرا ایجاد نمی‌شود. اما ممکن است سکته‌ی مغزی یا سکته‌ی ایسکمیک گذرا موجب بروز آسیب به عصب صورت و فلج بل شوند. هیچ ارتباط مستقیمی بیت فلج بل و این دو بیماری وجود ندارد، اما در صورت احساس ضعف و ازکارافتادگی ناگهانی یک طرف صورت، لازم است فوراً به پزشک مراجعه شود تا دلیل این موضوع مشخص شده و احتمال سکته مغزی که وضعیت بسیار جدی است، بررسی شود.
برنامه‌ی درمان فلج بل در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی قصر معمولاً شامل ماساژ، تحریک الکتریکی عصب ها، ورزش، و بیوفیدبک می‌شود. هدف کلی از انجام این روش‌های درمانی، حفظ سلامت و کارایی عضلات صورت در طول دوره‌ای است که عصب به تدریج در حال بهبودی است.جهت مشاوره با متخصصین ما یا رزرو نوبت می‌توانید از شماره ۰۳۱۳۲۳۶۷۴۶۵ – ۰۳۱۳۲۳۳۰۳۸۲ استفاده نمایید.
علل
علت اصلی فلج بل هنوز به طور کامل مشخص نیست. بر اساس تصورات پزشکان، در بیشتر موارد، ویروس هرپس ممکن است عامل اصلی فلج بل باشد که همچنین باعث بروز تبخال‌های پوستی نیز می‌شود. در حالت‌های بسیاری از بیمارانی که فلج نیمه صورت را تجربه می‌کنند، عصبی که عضلات یک طرف صورت را کنترل می‌کند، به دلیل التهاب و آسیب دیدگی ممکن است آسیب ببیند. همچنین، برخی از مشکلات و بیماری‌ها نیز ممکن است باعث فلج عصب صورت شوند. در صورتی که علت اصلی فلج عصب صورت مشخص نباشد، آن را فلج بل می‌نامند.
علائم
علائم فلج بل عبارت‌اند از:
- احساس ضعف عضلات یا فلج کامل یک طرف صورت به طور ناگهانی که موجب افتاده شدن یک طرف صورت می‌شود. این علامت اصلی و مشخصه‌ی فلج بل است. این حالت باعث می‌شود که بستن پلک چشم در طرفی که دچار فلج شده، برای شما مشکل باشد.
- سرازیر شدن آب دهان
- مشکلات چشمی مانند ریزش بیش‌ازحد اشک از چشم یا خشک شدن چشم
- احساس درد در چشم یا پشت چشم
- بی‌حسی در سمتی که دچار فلج شده
- افزایش حساسیت به صدا
تشخیص
پزشک شما به احتمال قوی می‌تواند با مشاهده علائم شما و پرسیدن برخی سؤالات مانند چگونگی بروز علائم، بیماری فلج بل را تشخیص دهد. پزشک شما را معاینه فیزیکی و عصبی می‌کند تا کارایی عصب صورت را بررسی کند. در صورتی که علت اصلی بروز علائمی که شما دارید، مشخص و قطعی نباشد، ممکن است لازم باشد آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون، عکسبرداری ام آر آی یا سی تی اسکن بدهید.
درمان
اغلب افراد مبتلا به فلج بل، ظرف ۱ الی ۲ ماه به خودی‌خود و بدون اعمال هیچ درمانی به تدریج خوب می‌شوند. این موضوع خصوصاً برای افرادی صادق است که می‌توانند عضلات صورت خود را کمی حرکت دهند. اما تعداد کمی از افراد ممکن است به طور دائمی دچار ضعف عضلات صورت یا برخی مشکلات دیگر در یک طرف صورت خود شوند.
دارودرمانی
- داروهای کورتیکاستروئید: درمان با داروهای کورتیکاستروئید (مانند پردنیزون) موجب می‌شود که احتمال بازگشت کامل حرکات صورت بیشتر شود. این داروها در صورتی بیشترین تأثیر را دارند که مصرف آن‌ها بلافاصله پس از بروز علائم (ظرف سه روز) آغاز شود.
- داروهای ضدویروس: برخی اوقات برای درمان فلج بل، داروهای ضدویروس مانند acyclovir نیز علاوه بر داروهای کورتیکاستروئید تجویز می‌شوند.
اِعمال گرمای مرطوب
می‌توانید چندین بار در روز یک دستمال که در آب گرم خیس شده است را روی صورت خود بگذارید . این کار به تسکین درد کمک می‌کند.
فیزیوتراپی
عضلاتی که بر اثر فلج بل، شل شده و کوتاه شده‌اند، دچار انقباضات دائمی می‌شوند. یک فیزیوتراپیست می‌تواند به شما آموزش دهد که چگونه عضلات صورت خود را ماساژ دهید و آن ها را ورزش دهید تا از بروز چنین عوارضی جلوگیری کنید.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی عصب‌های صورت، روشی برای توانبخشی بیماران مبتلا به فلج بل است. عصب صورت به طور عادی برای حفظ فرم و حجم عضلات صورت، پالس‌های الکتریکی کوچکی را به این عضلات می‌فرستند. زمانی که عصب صورت آسیب می‌بیند، عضلات صورت دیگر این پالس‌های الکتریکی و پیام‌های عصبی را دریافت نمی‌کند و در نتیجه عضلات ضعیف و افتاده می‌شوند. اعمال جریان الکتریکی از بیرون می‌تواند پالس‌های الکتریکی طبیعی عصب را شبیه‌سازی کند و به حفظ حجم عضلانی و جلوگیری از افتادگی عضلات کمک کند.
بیوفیدبک
بیوفیدبک ابزار بسیار ارزشمند و مؤثری است که از روند بهبودی عصب، بازخورد خوبی به بیمار می‌دهد. کلیدی‌ترین نکته برای رسیدن به کارایی نرمال و عادی عضلات این است که به هر یک از عضلات به طور خاص آموزش داده شود که مانند قبل به طور مستقل عمل کند. بسیار مهم است که طی جلسه‌ی ارزیابی و در تمام طول دوره‌ی درمان نشانگرهایی از وضعیت عملکرد عضله ثبت شوند تا شما بتوانید روند پیشرفت خود را ببینید و تغییراتی که در حال انجام شدن هستند را درک کنید.
ماساژ صورت
مراحل ماساژ دادن صورت برای درمان فلج بل به شرح زیر هستند:
- با ماساژ قسمت پایینی صورت شروع کنید: با کمک انگشتان خود، دو طرف لب خود را مانند حالت خندیدن بکشید. حالا با کمک انگشت شست و اشاره دو طرف لب خود را بگیرید و آن‌ها را به هم نزدیک کنید تا لب‌ها حالتی مانند لب اردکی بگیرند. این حرکت را ۲۰ بار تکرار کنید.
- حالا قسمت بالایی صورت را ماساژ دهید: انگشت اشاره و میانی خود را روی پیشانی قرار دهید و قسمت بالایی پیشانی و محل رویش موها را با انگشت شست خود ماساژ دهید. حالا حالت دست خود را برعکس کنید و بالای ابروهای خود را ماساژ بدهید.
- با نوک انگشتان گونه‌ها را ماساژ دهید: انگشتان خود را به صورت دایره‌وار و با فشار ملایم روی گونه حرکت دهید. حالا با نوک انگشتان روی قسمت‌های بالایی صورت و خصوصاً بالای گون، به صورت حرکات منفرد، فشار محکم وارد کنید. در هنگام ماساژ دادن گونه‌ها، اعمال فشار بیشتر موجب می‌شود که از آسیب‌دیدگی بلندمدت عصب جلوگیری شود. این کار همچنین از آتروفی عضلانی (تحلیل رفتن عضلات) جلوگیری می‌کند.
- استفاده از گرمای مرطوب: بعد از اتمام ماساژ صورت، گرمای مرطوب به صورت خود بدهید. برای این کار، می‌تواند از یک کمپرس گرم و یا یک دستمال که در آب داغ خیس شده است (و آب اضافه آن گرفته شده) استفاده کنید. بعد از تمام شدن تمرینات صورت، این پارچه یا کمپرس سرد را روی تمامی نقاط صورت قرار دهید.
تمرینات عضلات صورت
هنگامی که عصب صورت شما به تدریج شروع به کار می‌کند، شما می‌توانید با انجام تمرینات مربوطه، عضلات صورت خود را تقویت کنید و بهبود سریع‌تری را تجربه کنید. تمریناتی که شامل فشار و آزاد سازی عضلات صورت می‌شوند، می‌توانند به شما کمک کنند. همچنین، استفاده از روغن یا کرم برای ماساژ دادن به پیشانی، گونه‌ها و لب‌ها نیز می‌تواند بهبود سریع‌تر شما را تسهیل کند.
مراقبت از چشم
اگر نمی‌توانید پلک بزنید یا چشم خود را به طور کامل ببندید، چشم شما خشک می‌شود. خشک شدن چشم می‌تواند موجب بروز زخم در چشم و مشکلات بینایی جدی شود. برای محافظت از چشم خود و مرطوب نگه داشتن آن، اقدامات زیر را انجام دهید:
- در طول روز با کمک انگشتان خود، پلک خود را مرتباً ببندید تا چشم شما خشک نشود.
- از قطره چشم (اشک مصنوعی) یا پماد چشمی استفاده کنید. پمادهایی که دارای متیل سلولز هستند، گزینه‌ی مناسبی برای شما هستند و می‌توانید آن‌ها را بدون نسخه نیز تهیه کنید. بهتر است در طول روز از قطره‌ی چشم و طول شب از پماد استفاده کنید.
- در هنگام خوابیدن از یک چشم‌بند مخصوص برای بسته نگه داشتن چشم استفاده کنید و در سایر زمان‌ها نیز می‌توانید از برچسب مخصوص چشم و عینک استفاده کنید.
مراقبت از دهان
در صورتی که در یک طرف زبان هیچ حسی نداشته باشید و بزاقی در این سمت از زبان ترشح نشود، ممکن است غذا در این قسمت از دهان گیر کند و منجر به مشکلاتی مانند بیماری لثه و پوسیدگی دندان‌ها شود. برای پیشگیری از این مشکلات، مهم است که پس از هر وعده غذایی دهان خود را بشویید، دندان‌های خود را مسواک بزنید و از نخ دندان استفاده کنید. همچنین، برای جلوگیری از مشکلات در بلع، غذا را با آرامش بخورید و آن را به خوبی بجوید. انتخاب غذاهای نرم و لطیف مانند ماست نیز می‌تواند به شما کمک کند.