درد سیاتیک در اثر التهاب، فشار و یا گیر افتادگی یک عصب در پایین کمر ایجاد میشود. شایع‌ترین علت بروز این عارضه لغزیدگی دیسک و فشار بر روی ریشهی عصبی است. اکثر افراد مبتلا به سیاتیک به خودی خود و با گذشت زمان و خود درمانی بهبود پیدا میکنند.
با وجود اینکه اکثر افراد به طور کامل از سیاتیک بهبود پیدا میکنند و معمولاً نیازی به درمان ندارند، در برخی از موارد این عارضه میتواند منجر به آسیب‌های عصبی دائمی شود. بهترین کار در صورت ابتلا به درد سیاتیک مراجعه به پزشک خواهد بود. متخصصین ما در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی قصر برای کمک به درمان و پاسخ دادن به سؤالات شما در مورد درد سیاتیک آماده‌اند. با تماس با شماره‌های ۰۳۱۳۲۳۶۷۴۶۵ – ۰۳۱۳۲۳۳۰۳۸۲ می‌توانید یک نوبت مشاوره گرفته و درمان خود را آغاز کنید.
مروری بر درد عصب سیاتیک
درد عصب سیاتیک به دلیل آسیب یا فشار متمرکز بر روی این عصب، که از منطقه باسن شروع میشود، ایجاد میشود. سیاتیک، ضخامت و طولانی‌ترین عصب بدن است (تقریباً به ضخامت یک انگشت). این عصب از پنج ریشه عصبی تشکیل شده است: دو ریشه در بخش لمبار ستون فقرات و سه ریشه در بخش انتهایی یا ساکرال ستون فقرات. این پنج ریشه عصبی به یکدیگر متصل شده و عصب سیاتیک راست و چپ را تشکیل می‌دهند. در هر جانب بدن، یک عصب سیاتیک از منطقه باسن عبور کرده و تا پایین زانو ادامه می‌یابد. سپس این عصب به شاخه‌های دیگری تقسیم میشود و تا انتهای انگشتان پا ادامه میدهد.
آسیب به عصب سیاتیک عارضه‌ای نادر است ولی به طور کلی از اصطلاح سیاتیک برای اشاره به دردهای با منشأ پایین کمر که تا پایین پا کشیده میشوند استفاده میشود. علت ایجاد این درد میتواند آسیب به عصب و یا التهاب و فشار بر روی آن باشد.
اگر به سیاتیک مبتلا باشید ممکن است در هر ناحیه‌ای در مسیر عصب سیاتیک دچار درد خفیف تا شدید شوید. این درد ممکن است هر جایی از پایین کمر و باسن گرفته تا پایین پاها احساس شود. همچنین ممکن است ضعف عضلانی، بی حسی و مور مور شدن اندام‌ها را تجربه کنید.
علل بروز درد سیاتیک
سیاتیک در اصل نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای است. عارضه‌های مختلف مربوط به ستون فقرات میتوانند باعث فشار بر روی عصب سیاتیک شوند. در زیر به ۶ مورد از شایع‌ترین این عارضه‌ها اشاره می‌کنیم:
- بیرون زدگی یا فتق دیسک. ممکن است دیسک بیرون زده یا دچار فتق شده باشد که در این صورت بر روی ریشه‌های عصبی همجوار فشار وارد شده و سیاتیک ایجاد میشود. این فشار ممکن است تنها در یک طرف بدن بوده و منجر به علائم یک طرفه شده و یا در هر دو طرف بوده و علائم دوطرفه (سیاتیک دوطرفه) ایجاد کند.
- تنگی کانال نخاعی. زمانی که تنگی کانال نخاعی ایجاد میشود اعصاب درون کانال تحت فشار قرار میگیرند.
- اسپوندیلولیستزیس. زمانی که مهره‌های کمر دچار لغزیدگی شده و جا به جا میشوند بر روی اعصاب و ریشه‌های عصبی در سطح زیرین خود فشار وارد میکنند. این مشکل نهایتاً منجر به فشار شده و علائم سیاتیک ایجاد می‌کند.
- استئوآرتریت. ممکن است ایجاد خارهای استخوانی در افراد مسن باعث فشار بر روی ریشه‌های عصبی پایین کمر شود.
- ضربه‌هایی که منجر به آسیب نخاع میشوند. در برخی از موارد ممکن است ضربه به طور مستقیم باعث سیاتیک شود. برای مثال میتوان به آسیب‌های ناشی از تصادفات رانندگی، زمین خوردن و ورزش‌های تهاجمی مثل فوتبال اشاره کرد. این ضربه‌ها ممکن است به طور مستقیم باعث آسیب‌های عصبی شده و یا تکه‌های شکسته‌ی استخوان باعث این مشکلات شوند.
- سندرم پیریفورمیس. سندرم پیریفورمیس با ایجاد اسپاسم و التهاب عضلانی باعث سیاتیک میشود. التهاب در افرادی که عصب سیاتیک آنها از داخل عضله‌ی پیریفورمیس می‌گذرد باعث ورم کردن عضله و فشار آن بر روی عصب خواهد شد.
- تومورهای نخاعی. زمانی که تومورهای نخاعی در ناحیه‌ی کمر ایجاد میشوند خطر بروز سیاتیک در اثر فشار بر روی اعصاب وجود خواهد داشت. خوشبختانه تومورهای نخاعی نادر هستند.
با وجود اینکه همهی موارد گفته شده میتوانند مسئول بروز درد سیاتیک باشند، فتق دیسک شایع‌ترین مشکل بوده و تحقیقات نشان می‌دهند که تا ۹۰ درصد از موارد سیاتیک در اثر فتق دیسک ایجاد میشوند.
عوامل خطر برای درد سیاتیک
در موارد زیر خطر بروز درد سیاتیک بیشتر خواهد بود:
- آسیب‌های قبلی: آسیب به پایین کمر و ستون فقرات شما را در خطر بیشتری برای درد سیاتیک قرار میدهد.
- افزایش سن: با افزایش سن بافت های استخوانی و دیسک‌های ستون فقرات فرسوده شده و خطر آسیب دیدن اعصاب و فشار بر روی آنها در اثر تغییرات استخوان، دیسک‌ها و رباطها بیشتر میشود.
- اضافه وزن: ستون فقرات شما همانند یک جرثقیل عمودی بوده و عضلات شما نگهدارنده ی آن هستند. وزنی که شما در جلوی بدن خود دارید بر روی ستون فقرات وارد خواهد شد و هرچقدر وزن شما بیشتر باشد عضلات کمر شما بار سنگین‌تری را متحمل میشوند. این مشکل باعث کشیدگی عضلات کمر، درد و مشکلات دیگر خواهد شد.
- ضعیف بودن عضلات مرکزی: عضلات مرکزی به عضلات کمر و شکم گفته میشود. هر چقدر این عضلات در بدن شما قوی‌تر باشند به شکل بهتری از ستون فقرات شما حمایت خواهند کرد. برخلاف ناحیه‌ی سینه که دنده‌ها آن را صاف نگه می‌دارند، تنها نگهدارنده ی کمر عضلات خواهند بود.
- مشاغل فیزیکی و فعال: مشاغلی که نیازمند بلند کردن اجسام سنگین بوده و یا مشاغلی که نیازمند نشستن طولانی مدت هستند خطر مشکلات کمر را افزایش خواهند داد.
- نداشتن تکنیک صحیح برای بلند کردن اجسام سنگین: حتی اگر تناسب اندام داشته و زندگی فعالی داشته باشید در صورت عدم رعایت تکنیک‌های صحیح بلند کردن اجسام سنگین و یا تکنیک‌های صحیح وزنه برداری در خطر ابتلا به درد سیاتیک قرار خواهید گرفت.
- دیابت: دیابت خطر آسیب‌های عصبی را در شما افزایش داده و احتمال بروز سیاتیک را بیشتر می‌کند.
- استئوآرتریت: استئوآرتریت میتواند باعث آسیب در ستون فقرات شده و اعصاب شما را در خطر آسیب قرار دهد.
- سبک زندگی غیرفعال: نشستن طولانی مدت و ورزش نکردن باعث افزایش خطر سیاتیک خواهد شد.
- سیگار: نیکوتین موجود در تنباکو باعث آسیب به بافت های ستون فقرات شده و علاوه بر ضعیف کردن استخوان‌ها باعث تخریب دیسک‌های کمر خواهد شد.
علائم درد سیاتیک
نشانه‌ی اصلی سیاتیک وجود درد در پایین کمر و باسن و تیر کشیدن آن به پایین پاها خواهد بود. ممکن است این ناراحتی را در هر جایی از مسیر عصب احساس کنید ولی در اکثر موارد این درد در پایین کمر و باسن احساس شده و به پشت ران و ساق پا کشیده میشود.
این درد در طیف وسیعی احساس شده و ممکن است یک درد خفیف و غیر قابل توجه یا نوعی درد بسیار شدید باشد. در برخی از موارد بیمار احساسی شبیه به شوک الکتریکی خواهد داشت. همچنین سرفه و عطسه کردن و نشستن طولانی مدت میتوانند آن را تشدید کنند. معمولاً تنها یک طرف بدن درگیر این عارضه میشود.
برخی از افراد در پای درگیر خود دچار بی حسی، مور مور و ضعف عضلانی نیز میشوند. ممکن است در بخشی از پای خود احساس درد کرده و بخش دیگری از پای شما بی حس شده باشد.
تشخیص درد عصب سیاتیک
احتمالاً پزشک شما در اولین قدم سؤالات زیر را در مورد کمردرد شما می‌پرسد: آیا در پاهای خود احساس ضعف یا بی حسی می‌کنید؟ آیا موقعیت‌های خاصی باعث بهبود درد شما میشوند؟ آیا درد شما را از انجام فعالیت خاصی باز می‌دارد؟ آیا روش‌های درمان خانگی توانسته‌اند درد شما را کاهش دهند؟
همچنین سؤالات زیر در مورد سبک زندگی از شما پرسیده خواهند شد: آیا فعالیت‌های فیزیکی زیادی مثل بلند کردن اجسام سنگین انجام می‌دهید؟ آیا مدت زمان طولانی می‌نشینید؟ چقدر ورزش می‌کنید؟
در ادامه پزشک شما را معاینه کرده و سعی می‌کند عصب آسیب دیده را مشخص کند. ممکن است از شما خواسته شود تا حرکات خاصی مثل اسکوات، راه رفتن روی پنجه و پاشنه‌ی پا و بالا بردن یک پا در حالی که دراز کشیده‌اید را انجام دهید تا تشدید درد شما بررسی شود.
در صورت مزمن یا شدید بودن درد شما ممکن است پزشک از روش‌های تصویربرداری مثل گرافی ساده، سی تی اسکن و MRI برای تشخیص فتق دیسک یا خارهای استخوانی استفاده کند. میتوان از نوار عصب و عضله نیز برای تشخیص فشار بر روی اعصاب کمر استفاده کرد.
اگر پزشک سیاتیک را در شما تشخیص داد، خوشبختانه در اکثر موارد، این عارضه بدون نیاز به جراحی و در مدت چند هفته قابل بهبود است. اگر داروهای بدون نسخه تأثیری در کاهش درد شما نداشته‌اند، پزشک ممکن است برای شما مسکن‌های قوی‌تر و داروهای شل کننده عضلانی تجویز کند. همچنین، ممکن است فیزیوتراپی یا تزریق آستروئید به منظور کاهش درد و ناراحتی به شما پیشنهاد شوند. درمانهای مکمل مانند طب سوزنی و کایروپراکتیک نیز به عنوان روش‌های درمانی جایگزین و مؤثر برای شما مطرح میشوند.
درمان درد عصب سیاتیک در اصفهان
هدف از درمان کاهش درد و افزایش حرکت پذیری بیمار خواهد بود. بسته به علت، بسیاری از موارد سیاتیک با گذشت زمان و درمانهای خود مراقبتی برطرف میشوند.
درمانهای خود مراقبتی
خط اول درمان برای درد سیاتیک با مراقبت در منزل و برخی از روش‌های خانگی شروع خواهد شد که درد شما را کاهش داده و شما را قادر به انجام فعالیت‌های روزانه خواهند کرد.
نکته: در صورتی که تشخیص سیاتیک توسط پزشک شما انجام نشده از این روش‌ها استفاده نکنید. مهم است بدانید که درد شما قطعاً به علت سیاتیک ایجاد شده است.
استفاده از کمپرس سرد و گرم
در ابتدا از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم استفاده کنید. می‌توانید از کمپرس یخ و یا یک بسته سبزیجات منجمد پیچیده شده در حوله استفاده کنید. این کار را چند بار در روز به مدت ۲۰ دقیقه انجام دهید. پس از چند روز اول این کار را با کمپرس گرم انجام داده و هر بار به مدت ۲۰ دقیقه کمپرس گرم را بر روی محل درد قرار دهید. اگر هنوز احساس درد می‌کنید از کمپرس‌های سرد و گرم به صورت متناوب استفاده کنید و یا کمپرسی که بیشتر درد شما را تسکین میدهد را به کار ببرید.
مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه
می‌توانید برای کاهش درد، التهاب و تورم از دارو استفاده کنید. داروهای رایج در این زمینه که به آنها داروهای ضد التهاب غیر آستروئید (NSAIDs) گفته میشود عبارت‌اند از آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن. اگر قصد استفاده از آسپرین را دارید مراقب باشید. آسپرین میتواند باعث زخم و خونریزی معده در برخی از افراد شود. اگر نمی‌توانید داروهای NSAID مصرف کنید، استامینوفن جایگزین مناسبی برای شما خواهد بود.
انجام تمرینات کششی ملایم
می‌توانید تمرینات کششی کمر را از یک مربی باتجربه در زمینه‌ی کمردرد بپرسید. پس از آن تمرینات تقویتی، تمرینات عضلات مرکزی و ورزش‌های هوازی را نیز انجام دهید.
درمانهای حرفه‌ای
اگر ۶ هفته درمان خود مراقبتی مثل یخ، گرما، تمرینات کششی، داروهای بدون نسخه و غیره برای شما پاسخگو نبودند زمان آن رسیده که به پزشک مراجعه کرده و با او در مورد دیگر روش‌های درمانی مشورت کنید.
داروهای تجویزی
پزشک شما ممکن است داروهای شل کننده‌ی عضلانی مثل سیکلوبنزاپرین را به منظور کاهش ناراحتی ناشی از اسپاسم های عضلانی برای شما تجویز کند. ازجمله دیگر داروهایی که میتوانند درد شما را کاهش دهند میتوان به داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای و داروهای ضد تشنج اشاره کرد. بسته به سطح درد شما، داروهای مسکن تجویزی را میتوان در مراحل اولیه‌ی درمان نیز به کار برد.
فیزیوتراپی
درد سیاتیک میتواند فعالیت‌های فیزیکی را برای شما دشوار سازد ولی استراحت مطلق در این عارضه توصیه نمی‌شود. به منظور درمان درد سیاتیک می‌توانید فعالیت‌هایی را انجام دهید که ناراحتی کمتری برای شما ایجاد میکنند.
اگر علائم شما شدید نبوده ولی چندین هفته طول کشیده باشند ممکن است پزشک برای شما فیزیوتراپی تجویز کند. انجام تمرینات صحیح میتواند به کاهش درد سیاتیک کمک کند. این تمرینات همچنین به پیشگیری از بروز مجدد درد کمک خواهند کرد.
تمرینات انجام شده به علت بروز درد سیاتیک بستگی خواهند داشت. مهم است که برای این کار با یک متخصص با تجربه در زمینه‌ی سیاتیک کار کنید. همچنین انجام صحیح و دقیق تمرینات اهمیت زیادی خواهد داشت.
برای انجام تمرینات صحیح می‌توانید به یکی از افراد زیر مراجعه کنید:
- فیزیوتراپیست
- متخصص طب فیزیکی
تزریقات نخاعی
تزریق کورتیکواستروئید، که یک داروی ضد التهاب است، میتواند در کاهش درد و تورم اطراف ریشه‌های عصبی موثر باشد. این تزریقات معمولاً باعث کاهش درد به مدت کوتاهی (معمولاً تا ۳ ماه) میشوند و به صورت سرپایی و با استفاده از بی حسی موضعی انجام میگیرند. ممکن است در هنگام تزریق، مقداری سوزش احساس کنید. برای اطلاعات بیشتر درباره تعداد تزریقات ممکن و خطر عفونت، به پزشک خود سؤال کنید.
تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست (TENS)
دستگاه TENS یک دستگاه کوچک تحریک عضلات است که با باتری کار می‌کند. شدت‌های مختلف جریان الکتریکی میتواند درد شدید را کنترل کرده و اسپاسم های عضلانی را نیز برطرف کند. انواع بزرگ‌تر این دستگاه توسط کایروپراکتورهای، فیزیوتراپیست ها و دیگر متخصصین توانبخشی استفاده میشود.
منیپولاسیون ستون فقرات
منیپولاسیون ستون فقرات هسته‌ی مرکزی درمانهای کایروپراکتیک است. منیپولاسیون حرکات محدود را آزاد کرده و به بازگشت مهره‌های کمر به موقعیت طبیعی خود کمک می‌کند. این کار به کاهش التهاب، اسپاسم های عضلانی، درد و دیگر علائم مربوط به سیاتیک کمک خواهد کرد. این حرکات نباید دردناک باشند. ایمنی و تاثیرگذاری منیپولاسیون به اثبات رسیده است.
اولتراسوند
اولتراسوند با استفاده از امواج صوتی گرمای ملایمی ایجاد می‌کند که به عمق عضله نفوذ خواهد کرد. اولتراسوند گردش خون را تقویت کرده و اسپاسم های عضلانی، تورم، گرفتگی و درد سیاتیک را کاهش میدهد.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی میتواند بخش مهمی از درمانهای درد سیاتیک باشد. این روش باعث تسکین موقتی ولی مؤثر درد شده و بدن را برای ترشح هورمون‌های مسکن طبیعی تحریک می‌کند. همچنین توانایی‌ترمیم بافت های بدن با ماساژ افزایش خواهد یافت. ماساژ میتواند تجربه‌ای لذت بخش برای فرد باشد.
طب سوزنی
طب سوزنی عضلات گرفته را شل کرده، گردش خون را تقویت کرده، دستگاه عصبی را تنظیم کرده و انتقال دهنده‌های عصبی مسئول تسکین درد را افزایش میدهد. نشان داده شده است که طب سوزنی میتواند روشی مؤثر برای درمان سیاتیک بدون داشتن عوارض جانبی داروها مثل NSAID ها یا شل کننده‌های عضلانی باشد.
چه زمانی عمل جراحی در نظر گرفته میشود؟
جراحی ستون فقرات معمولاً توصیه نمی‌شود مگر در مواردی که فرد با دیگر روش‌های درمانی مثل تمرینات کششی و دارو بهبود پیدا نکرده و درد او در حال تشدید بوده و یا دچار ضعف عضلات در اندام تحتانی شده و یا کنترل مثانه و روده‌های خود را از دست داده باشد.
زمان انجام عمل جراحی به علت بروز سیاتیک بستگی خواهد داشت. جراحی معمولاً یک سال پس از شروع علائم توصیه خواهد شد. در صورتی که درد شما بسیار شدید بوده و از ایستادن یا کار کردن شما جلوگیری کند میتوان جراحی را زودتر انجام داد. از دست دادن کنترل روده یا مثانه در صورتی که در اثر سندرم دم اسبی باشد نیازمند جراحی اورژانسی خواهد بود.
گزینه‌های جراحی برای درد عصب سیاتیک
میکرودیسککتومی: این یک روش کم تهاجمی بوده که در آن بخشی از دیسک بیرون زده برداشته خواهد شد.
لامینکتومی: در این عمل لامینا (بخشی از مهره که سقف کانال نخاعی را می‌سازد) که بر روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند برداشته خواهد شد.
پیشگیری از درد سیاتیک
پیشگیری از سیاتیک همیشه ممکن نیست و ممکن است این عارضه مجدداً بروز پیدا کند. موارد زیر میتوانند نقشی اساسی در محافظت از کمر شما داشته باشند:
- ورزش منظم. به منظور قوی نگه داشتن کمر لازم است تا توجه ویژه‌ای به عضلات مرکزی خود داشته باشید. این عضلات در کمر و شکم قرار گرفته و نقش مهمی در حفظ حالت بدن و تعادل دارند. می‌توانید برای انجام فعالیت‌های مناسب از پزشک خود مشاوره بگیرید.
- حالت مناسب بدن را در زمان نشستن حفظ کنید. از صندلی مناسب که دارای پشتی و دسته‌های متناسب با بدن شماست استفاده کنید. می‌توانید برای حفظ گودی کمر یک بالش کوچک یا حوله‌ی رول شده را در پشت خود قرار دهید. زانوها و مفاصل ران خود را نیز در یک سطح نگه دارید.
- مکانیک مناسب بدن خود را حفظ کنید. اگر برای مدت طولانی می‌ایستید یک پای خود را به صورت متناوب بر روی یک چهارپایه یا سکوی کوچک استراحت دهید. در زمان بلند کردن اجسام سنگین فشار را بر روی اندام تحتانی خود وارد کنید و با خم کردن زانوها، کمر خود را صاف نگه دارید. بار را نزدیک به بدن خود نگه دارید. از چرخیدن به هنگام بلند کردن اجسام سنگین پرهیز کنید. در صورت سنگین بودن بیش از حد جسم از فرد دیگری کمک بخواهید.
سؤالات متداول
آیا سیاتیک به خودی خود برطرف میشود؟
همهی موارد سیاتیک بدون درمان بهبود پیدا نکرده ولی اکثر موارد آن با مراقبت صحیح برطرف میشوند. تقریباً تمامی موارد سیاتیک بدون عمل جراحی قابل درمان خواهند بود.
کدام برای تشخیص سیاتیک بهتر است، سی تی اسکن یا MRI؟
MRI روش بهتری برای تشخیص خواهد بود چراکه بیماریهای دیسک، عضلات و رباطها را نشان داده و سادهتر میتوان مشکلات عصب سیاتیک را در آن تشخیص داد.
چه چیزی باعث عود مجدد سیاتیک میشود؟
سیاتیک ممکن است در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. ازجمله این عوامل میتوان به بیرون زدگی دیسک‌ها، تنگی کانال نخاع و یا آسیب‌های ستون فقرات اشاره کرد. در بسیاری از موارد فرد یک فعالیت سبک مثل باغبانی یا بلند کردن جعبه‌ها را بیش از حد انجام داده است.
چه چیزی باعث درد سیاتیک در طی بارداری میشود؟
در طی دوران بارداری دستهای از اعصاب به نام شبکهی لومبوساکرال بین جنین و استخوان لگن تحت فشار قرار میگیرند. به علاوه، قرار گرفتن طولانی مدت در پوزیشن لیتوتومی (خم کردن ران و زانوها و قرار دادن آنها بر روی پایه) میتواند باعث بروز سیاتیک شود.
چه مهرههایی سیاتیک ایجاد میکنند؟
مبدأ درد سیاتیک میتواند از مهرهی ۴ کمر (L4) تا مهرهی ۱ خاجی (S1) باشد. هر مهره – ازجمله L5 – ریشهی عصبی مخصوص به خود را داشته که بخشی از عصب سیاتیک را تشکیل میدهد. بسته به اینکه کدام ریشهی عصبی درگیر شده باشد علائم فرد و محل احساس آن متفاوت خواهد بود.
آیا استرس و اضطراب میتوانند باعث بروز سیاتیک شوند؟
برخی از تحقیقات نشان دادهاند که در زمان احساس اضطراب، مغز از اکسیژن رسانی به اعصاب پایین کمر خودداری کرده و باعث ایجاد علائم سیاتیک میشود. علاوه بر این، کورتیزول (هورمونی که در زمان استرس ترشح میشود) میتواند سیاتیک را تشدید کرده و یا مدت زمان آن را بیشتر کند.
در صورت تشخیص سیاتیک چه انتظاراتی میتوان داشت؟
خبر خوب این که اکثر موارد درد سیاتیک با درمانهای خانگی و فیزیوتراپی و با گذشت زمان برطرف میشوند. اکثر افراد (۸۰ تا ۹۰ درصد) مبتلا به سیاتیک بدون نیاز به جراحی بهبود پیدا کرده و نیمی از این افراد ظرف مدت ۶ هفته به طور کامل بهبود پیدا میکنند